TEMEL, İLK 3 YILDA ATILIYOR!

Çocuk-Endoktrin ve Ergenlik Uzmanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz, aileleri boy kısalığı ve erken ergenliğe girme gibi sorunlar karşısında uyanık davranmaya çağırıyor. Unutmayalım ki, erken teşhis ve tedavi birçok sorunu sorun olmaktan çıkaran en önemli faktör… Ve işte, Büyükgebiz’in çocuk ve ergenlerin sağlığını yakından ilgilendiren önerileri…

- Başkanlığını yaptığınız, Büyüme, Ergenlik ve Endoktrin Merkezi’nden bahseder misiniz?
Çocuk- endokrin bölümü, çocuklardaki hormon hastalıklarıyla ilgili sorunlarla uğraşmak için kurulmuş bir bölüm. Hormonlar, salgı yapan endokrin bezlerden salgılanan ve hayatımızın kaliteli geçmesi için, idamesi için gerekli olan proteinler. Özellikle belirli yaşlarda belirli hormonlar salgılanılıyor. Örneğin; troid hormonu troid bezinden salgılanan bir hormon ve bu hormon çocukluk çağında zeka gelişiminden sorumlu, özellikle ilk 3 yıl beyin gelişimi oluşur ve bu beyin gelişimi için de troid hormonu mutlaka gerekli.

- Bir çocukta troid hormonu eksikse ve yerine konmazsa ne olur?
Troid hormonu eksikse ve yerine konmazsa, bu çocuklarda mutlaka belirli oranda hem zeka hem de fiziksel gelişim eksikliği söz konusu oluyor. Bu nedenle bütün ileri ülkelerde doğumdan hemen sonra topuktan alınan bir damla kanla troid hormonuna bakılıyor, tıpkı fenülketonili hastalığına bakıldığı gibi. Doğumsal hipotiroidi testinin mutlaka yapılması gerekiyor. Çünkü tiroid hormonu eksik olan çocuklar genellikle normal görünümlü çocuklardır ve tedaviye gecikilirse, olumsuz sonuçlar doğabilir. Tiroid hormonu ayrıca büyüme ve gelişmeden de sorumludur. Tiroid hormonu az olan çocuklar kısa boylu, ciltleri kuru, saçları kuru ve zayıf çocuklardır. Tiroid hormonu eksikiğinde halsizlik, tembellik ve uykuya eğilim gözlenir ve guatrla birlikte olabilir.

- Çocukluk çağında önem kazanan diğer hormonlar ve işlevleri neler?
Çocukluk çağında önemli olan hormonlardan bir tanesi de büyüme hormonudur, büyüme hormonu hipofiz bezinden salgılanır ve eksikliğinde çocuklarda değişik derecelerde boy kısalıkları görülür. 0-1 yaş arası 24 cm., 1-2 yaş arası 12 cm., ondan sonra ergenliğe kadar yılda en az 5 cm büyür çocuklar… Eğer 5 cm.’den daha az bir büyüme söz konusuysa mutlaka büyüme geriliği araştırılmalı ve büyüme hormonuna da bakılmalıdır.

Böbrek üstü bezinden salgılnan kortizol hormonu ise enfeksiyonlara dirençte ve strese karşı mücadele etmemizde mutlaka gerekli olan bir hormondur.
Ayrıca, pankreastan salgılanan insülin hormonu var ve o da kan şekerini düşürmeye yarıyor ve insülin hormonu yokluğunda tip1 şeker hastalığı ortaya çıkıyor.
Bütün bu hormonlar bizim hayatımızı normal seyrinde idame ettirebilmemiz için gerekli. Örneğin; 20-25 yaşlarından sonra büyüme hormonu ve böbrek üstü bezinden salgılanan bazı hormonlar azalmaya başlıyor.

- Çocukluk çağında hormonların yanı sıra bir de kemik gelişimi öne çıkıyor?..
Kesinlikle, bu nedenle de hormonların yanı sıra D vitamini de çok önemli. Bebeklere ilk 1 yıl  mutlaka D vitamini desteği yapmak gerekiyor. Ve bebeklerin, çocukların güneş ışınlarından yararlanmasını sağlamak ve süt, peynir, yoğurt gibi kalsiyumdan zengin gıdaların alınmasında kemik sağlığı için büyük yarar var. Çünkü kemik sağlığının oluşumu çocukluk çağında başlar ve ortalama 20 yaşına kadar devam eder. Bu yaşa kadar ne kadar sağlam kemik kütlesine sahip olursak, ileri yaşlarda osteoporoz yönünden o kadar rahat ederiz.

- Ya, ergenlik çağına gelindiğinde hangi hormonlar söz konusu?
Ergenlik çağına gelindiğinde  ise kızlarda östrojen, erkeklerde testesteron hormonu salgılanmaya başlıyor. Ve bu da kızlarda meme büyümesi, erkeklerde genital bölgede  gelişmeyle giden bir süreci başlatıyor. Bu dönemde hem cinsel gelişme tamamlanıyor,  hem de kızlarda 15-20 cm, erkeklerde ise 20-25 cm’lik boy artımı gözleniyor.Vücut ağırlığının hemen hemen yüzde 50’si de bu dönemde kazanılıyor. Bu ağırlık artışı kızlarda yağ dokusu erkeklerde ise adele dokusu artışı şeklinde gözleniyor.

- Sanırım, ergenlik dönemi ülkemizde genellikle ihmal edilen bir dönem?

Kesinlikle öyle… Fakat, Merkezi’mizde ergenlikle ilgili sorunlar, boy kısalığı ve büyüme gerilikleri, cinsel gelişim sorunları, tiroid sorunları gibi ergenleri ilgilendiren sorunlarla da ilgileniliyor.. Ergenlik dönemi, kızlarda 10, erkeklerde 12 yaş civarında başlayıp, 18-19 yaşına kadar devam eder. Ergenlikte fiziksel ve cinsel gelişme olur. Adölesan dediğimiz dönem ise 21-22 yaşına kadar sürebilir ve psikolojik gelişmeyi de içine alır.

Bize daha çok, obezite ile başvuruluyor. Obezitenin nedeni düşük olarak hormonal kaynaklıdır. Genellikle yemek yemek ile harcanan kalori arasındaki dengesizlikten kaynaklanır. Fakat, troid hastalıklarında, böbreküstü bezi hastalıklarında, insülinin fazla salgılanmasına bağlı olarak ya da genetik hastalık kaynaklı şişmanlık olabilir. Bunlara dikkat edilerek şişmanlığın kaynağının ne olduğunu ayırt etmek gerekir. Sonra, önemli olan çocuğun kararlı olması ve ailenin de çocuğun diyetine ve hareketli olmasına yardımcı olması gerekir.

- Beslenme ve büyüme ile ilgili sorunların temelinde genellikle hayatın ilk 3 yılındaki yanlışlar ya da eksiklikler söz konusu değil mi?
Evet. Yapılan çalışmalar, hayatımızın ilk 3 yılında beslenmenin, büyümeden sorumlu en önemli faktör olduğunu göstermektedir. Yani, ilk 3 yılda eksik beslenen çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği, boy kısalığı daha yoğun olarak görülür. İlk 3 yıldan sonra normal beslenen çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği ve boy kısalığı görüyorsak, eğer kronik bir hastalığı yoksa mutlaka hormonal bir neden varlığı için araştırmamız gerekiyor. Bu nedenle, vücut depolarının doldurulması, boyla ilgili gerekli temellerin atılması için normal-sağlıklı beslenme ilk 3 yıl çok önemli. Her anlamda çok önemli bir temel teşkil ediyor.

Ondan sonra 6-7 yaşları vücuttaki yağ oranının artmaya başladığı yaşlar oluyor. Bu dönemlerde yaşıtlarından daha kilolu olan çocukların, ilerde obez olma ihtimali daha fazla oluyor. Yani, okula başlama çağlarında da çocukların kilolarına çok dikkat edilmeli, mutlaka yürüyüş, ip atlama gibi düzenli hareket halinde olmalarına özen gösterilmeli. Hareket, biliyorsunuz, kemik gelişimi için de çok önemli.

- Size yapılan başvurularda boy kısalığı da önemli bir oranı kapsıyor. Boy kısalığının nedeni nedir?
Boy kısalığının birçok nedeni olabilir. Örneğin; büyüme hormonu eksikliği varsa, bunu testlerle tespit ediyoruz. Troid hormonu eksikliği varsa, yine bunu tespit edip tedavi edebiliyoruz. Fakat, aileler bu hormon eksikliği durumlarına bağlı boy kısalığı tespit edilmiş olsa bile, aman çocuğuma hormon mu vereceksiniz, diye korkuyorlar. Oysa, bu korkuları yersiz, vücutta ihtiyaç varsa biz dışarıdan hormon veriyoruz, ihtiyaç yoksa vermiyoruz, zaten bunun için de testler yapıyoruz. Böylece, teşhis ve tedavi sonucu, çocuk boşu boşuna kısa boylu kalmamış oluyor. Ancak bunun mutlaka bir uzman denetiminde ve kontrollü yapılması gerekli.

- Peki, kısalık, hormonal bir nedene bağlı değilse?..
Bazı kronik hastalıklarda da boy kısalığı olabilir. Bazı doğumsal kalp hastalıklarında, romatizma hastalıklarında, bazı ilaç kullanımlarında büyüme hormonu baskılanması olabilir. Sonuçta, bütün dünyada çocukların sağlıklı olabilmesi için belli kriterler var. Örneğin; anne sütü alacak, yeterli beslenecek, aile planlaması uygulanacak, ilk bir yıl içerisinde ağızdan D vitamini verilecek, aşılama tam yapılacak ve çocuklar sağlıklı büyüyecek… Sağlıklı büyüyen çocuk normal çocuktur. Büyüme de bir problem varsa,  mutlaka bir sağlık sorunu vardır ve  bunun araştırılması gerekir.

- Ergenliğe erken girmek de boyun kısa kalmasında bir etken mi?

Evet, kız çocuklarında ergenliğe önce giriş nedeniyle de boy kısa kalabiliyor. Ergenlik, kızlarda 8 yaşından, erkeklerde 9 yaşından önce olursa, biz buna erken ergenlik diyoruz ve hastalık olarak kabul ediyoruz. Çünkü bu çocukların boyları önce yaşıtlarından uzun olur, fakat sonra boyları kısa kalır. Ve bu tür kız çocukları erken adet görürler. Bunları durdurmak için de erken teşhis ve tedavi gerekir. Ayrıca, ergenlik normal zamanda başlayabilir ama adet erken görülebilir. Normalde meme gelişimi ile adet arasındaki dönemde hızlı boy artışı olur, adetten sonra boy artışı azalır. Meme gelişimi ile adet arası kısa olan çocuklarda da boy kısalığı saptanır. Ailelerin uyanık davranması gerekir.

- Sonuçta, sadece bebeklik ve çocukluk döneminde değil, ergenlik döneminde de çocukların kontrol altında olması gerekiyor…

Evet, ergenlik dönemindeki çocukların da mutlaka kontrol altında olmalarında fayda var. Çünkü, örneğin boy kısalığı ne kadar erken bize başvurulur ve sorun tespit edilirse, çocuğun bu sorunu da o kadar erken yanıt bulur. Yine, örneğin, bu dönemde bazı troid hastalıkları ortaya çıkar guatrla birlikte, sonra kansızlık ortaya çıkabilir, ortopedik bozukluklar olabilir, obezite, aşırı tüylenme, erken ergenlik gibi şikayetler olabilir, bunların mutlaka tedavi edilmesi gerekir. Yani, bu dönem çok özel bir dönem ve ailelerin çocuklarıyla iletişim halinde olması gereken bir dönem…