Bu sözü son günlerde sık duymaya
başladınız mı?.. Boğmaca giderek tekrar önem kazanan bir hastalık ve bu yazımda boğmaca ile ilgili
bilmemiz gerekenlerden bahsetmek istiyorum…
Evet, öksürük çocuklarda çok sık
görülen bir şikayet ve her 100 çocuğun en az 35’inde bir önceki ay içinde öksürük ile ilgili bir
ilaç kullanma hikayesi mevcut, ama unutmamalıyız ki, öksürük basit bir üst solunum yolu hastalığının
bulgusu olabildiği gibi, daha az sıklıkla da olsa çok önemli hastalıkların da ilk bulgusu
olabilir.
Bazen hastalarım ya da ben şehir dışında olduğumuzda, “Çocuğum öksürüyor” diye
aradıklarında “telefona öksürmelerini” istiyorum. Ya da ben annesi ile konuşurken telefondan çocuğun
öksürüğünü duyuyorum. Tanı ve tedavinin belirlenmesinde bazen “öksürüğün niteliği” çok önemli… Tabii
ki sadece öksürüğün niteliğine bakarak her zaman hastalığın tanısını ve tedavisini belirlemek mümkün
değil, ama bazı özel durumlar var ki çocuğun nasıl öksürdüğü bize çok yardımcı olur; aynı
Boğmaca’da olduğu gibi… Sadece doktorlar değil anneler, anneanneler de çok iyi tanır boğmaca
öksürüğünü… Öksürüğün kriz şeklinde arka arkaya gelmesi çocuğun nefesinin kesilir gibi olması ve
arkasından nefes almaya çalışırken çıkardığı ses boğmaca öksürüğü için tipiktir…
BOĞMACA
AŞISI
Boğmaca aşısı ilk kez 1940’lı yıllarda yapılmaya başlanmış. Boğmaca aşısı bulunmadan
once sadece Amerika Birleşik Devletleri’nde boğmaca her yıl 5-10 bin kişinin ölümüne neden oluyordu.
Aşı sonrasıda hastalığın sıklığında dramatik bir şekilde azalma saptanmış. Benzeri veriler ülkemiz
için yeterli düzeyde mevcut olmadığı için, birçok kez olduğu gibi istatistiksel verileri ne yazık ki
yurt dışından vermek zorunda kalıyorum.
Boğmaca aşısının yaygın bir şekilde uygulanmasına
rağmen 1980’li yıllardan itibaren boğmaca sıklığında hem dünyada hem de ülkemizde (10-19 yaş
arasında en yoğun olmak üzere) bir artış gözlenmiştir. 4-6 yaşlarında yapılan son boğmaca aşısını
takip eden 10 yıl içinde aşının etkinliğinde ortaya çıkan azalmanın bu artıştaki en önemli
etken olduğu düşünülmektedir. Henüz ülkemizde ergenler ve erişkinler için Sağlık Bakanlığı’nın rutin
aşı programında olmamasına rağmen, boğmaca sıklığındaki bu artış nedeni ile birçok ülkede
boğmaca aşısının tekrarı bu yaş gruplarında rutin aşı programına alınmıştır.
BOĞMACANIN
BULGULARI NELERDİR?
Birçok hastalıkta olduğu gibi boğmacada da ilk bulgular 1-3 hafta süren
kuluçka devresini takiben ortaya çıkan, 2 hafta kadar süren burun akıntısı, hapşırık, hafif öksürük,
hafifi ateş gibi basit bir üst solunum yolu enfeksiyona benzer bulgulardır. Bu hafif öksürük 1-2
hafta içinde, boğmaca için tipik olan kuru, rahatsız edici öksürük krizlerine dönüşür. Öksürük krizi
dakikalarca sürebilir, çocuklarda renk değişikliği, yüzde kızarma ya da morarma görülebilir.
Öksürük geceleri ya da soğuk havaya maruz kalmak ile artar ve 4- 6 hafta kadar devam edebilir, çocuk
genellikle öksürük krizleri arasında iyidir.
Bazı küçük bebeklerde tipik boğmaca öksürüğü
olmaz, onun yerine nefes almada zorluk ve kısa süreli apne (nefes almanın durması) oluşabilir ki; bu
durum anne-baba için oldukça endişe verici olabilir.
Boğmacaya yakalanan ergenlik çağındaki
çocuklarda şikayetler daha hafif olabilir ve tipik boğmaca öksürüğü yerine uzun süren öksürükler
ortaya çıkabilir.
Boğmaca bildirilmesi zorunlu olan bir hastalıktır. Hem şüpheli vaka
hem de kanıtlanmış vakaların sağlık otoritelerine bildirilmesi, ulusal aşı programlarında gerekli
düzenlemelerin yapılabilmesi için önemlidir.
KİMLER BOĞMACA’DAN ETKİLENİR?
Boğmaca
hastalığı 6 aydan küçük olan henüz boğmaca aşısı olmamış ya da aşılama programları tamamlanmamış
çocukları en fazla etkiliyor.
Ama bu etkilenme, “Zavallı çocuk! Ne kötü öksürüyor”dan çok
daha önemli… Ne yazık ki boğmaca küçük çocuklarda bazen hayatı tehdit edici olabilir.
Bir de
aşının etkinliği yıllar içinde azalması nedeni ile ergenlik çağındaki (12-18 yaş) çocuklar ve genç
erişkinler boğmaca açısından en hassas gruplar…
Aşısı olan çocuklar da boğmaca
geçirebilirler, ama aşısı olmayan kişilerde hastalık çok daha ağır seyreder.
BOĞMACA
BULAŞICI BİR HASTALIKTIR!
Boğmaca mikrobu oldukça bulaşıcıdır. Hasta kişinin evde temas
ettiği kişilerin yüzde 70-100’üne, okuldaki temaslıların ise yüzde 50-80’ine hastalığı bulaştırdığı
düşünülmektedir.
Boğmaca birçok solunum yolu hastalığı gibi hasta kişinin hapşırık ya da
öksürüğü sırasında etrafa damlacıklar içinde yayılan mikropların solunması ile bulaşır. Bazen de ele
bulaşan boğmaca mikrobu çocuğun elini ağzına ya da burnuna götürmesi ile bulaşır; işte bu neden ile
el yıkama çok önemli!..
Boğmaca, hastalığın erken dönemlerinde özellikle öksürük başladıktan
sonraki ilk iki hafta en fazla bulaşıcıdır. Antibiyotik başlanması bu bulaştırıcılık süresini 5 güne
kadar kısaltır.
ÇOCUKLARIMIZ NE ZAMAN BOĞMACA AŞISI OLUYORLAR?
Ülkemizdeki aşılama
programına gore çocuklarımız 2.4.6.18.ayda ve 4-6 yaşında olmak üzere toplam 5 kez boğmaca aşısı
oluyor.
Şu anda ülkemizde uygulanan ulusal aşı programında 8. sınıfta Difteri-Tetanoz aşısı
yapılıyor. Ama ergenlik döneminden itibaren aşının etkinliğinde azalma ile birlikte boğmaca
vakalarında görülen artış nedeni ile birçok ülke 11-18 yaşları arasında yapılan bu Difteri- Tetanoz
aşısının tekrarının artık Difteri-Tetanoz-Boğmaca (Tdap) aşısı şeklinde yapılmasını
öneriyor.
Siz de bu yaşlardaki çocuklarınız için, konuyu sizi izleyen hekiminiz ile görüşüp
çocuğunuzun aşılamasını bu şekilde yaptırabilirsiniz.
HAYDİ BÜYÜKLER AŞIYA…
Bu
benim sevdiğim bir slogan! Hep çocuklar aşı olacak değil ya… İşte size çocuklarınıza “İdeal bir rol
model” olabilmeniz için bir fırsat daha… Boğmaca aşısı olması hem kendilerini hem de temas
halinde oldukları bebekleri korumaları açısından çok önemli.
Difteri, tetanoz ve
boğmaca aşısının, ergenlik döneminde bu aşıyı olmayan tüm erişkinlere özelikle anne , baba,
büyükanne, büyükbaba olmayı planlayanlara yapılması öneriliyor.
BOĞMACA TANISI VE
TEDAVİSİ
Boğmaca mikrobunu kültürde üretilmesi oldukça zordur, ama boğazdan alınan
sürüntülerde hastalık etkenini saptamak amacı ile bazı testler mevcuttur.
Boğmaca tanısı
koyulan hastalar, genellikle 2 hafta boyunca antibiyotikler ile tedavi edilirler. Antibiyotik ne
kadar erken (özellikle kriz şeklindeki öksürükler başlamadan önce) dönemde verilir ise,
şikayetleri azaltmada o kadar etkilidir.
Boğmaca tanısı koyulan bazı çocukların özellikle 1
yaşın altındaki hastanede yatarak tedavi edilmeleri gerekir. Boğmaca olan 1 yaşın altındaki her 5
çocuktan birinde bazı komplikasyonlar (nefes darlığı, nefes durması, özellikle öksürük nöbetleri
sırasında oksijen ihtiyacı, zatürre, ağızdan alımın iyi olmaması nedeni ile bebeğin vücudunun susuz
kalması gibi) ortaya çıkar.
BOĞMACA TEDAVİSİNDE EVDE YAPABİLECEKLERİNİZ
Eğer
bebeğiniz boğmaca tanısı aldı ise ve tedavisine evde devam ediliyor ise öncelikle antibiyotiklerin
tavsiye edildiği şekilde aksatılmadan verilmesi çok önemlidir.
Birçok hastalıkta olduğu gibi,
öksürük ilaçları boğmaca öksürüğünün tedavisinde pek işe yaramaz. Muhtemel yan etkileri nedeni 6
yaşın altında (özellikle de 4 yaşın altında) bu ilaçların kullanılmaması tavsiye
edilmektedir.
İyileşme süreci boyunca öksürüğü başlatacak irritanlardan (oda spreyleri,
şömine, odun-kömür sobaları, sigaraya maruziyet) uzak durulması önemlidir.
Boğmacalı çocuklar
öksürükle birlikte kusabilir ve ağızdan yeterince yemek-sıvı alamayabilirler. Bu neden ile az
miktarlarda sık beslenme ile çocuğun susuz kalmaması önemlidir.
Gözlerde çökme, ağız ve dil
kuruluğu, az idrar çıkarması, huzursuzluk çocuklarda susuzluğun en sık rastlanan
bulgularıdır.
Sonuç olarak, aslında her hastalıkta olduğu gibi boğmaca için de önce korunma!
Çocuklarımızı boğmaca hastalığından koruyabilmek için önerilen aşı programlarına uyalım! Her şeye
rağmen boğmacayı düşündüren bir öksürük durumunda en kısa zamanda hekiminize başvurup, gecikme
olmadan bir an önce hastalığın tanı ve tedavisine ilişkin planları yapmak önemli.
Yaz geldi…
Umarım, hepiniz çocuklarınız ile birlikte daha çok vakit geçirebilmek için fırsat bulabilirsiniz…
Sağlıklı, mutlu ve huzur dolu bir yaz dileği ile…
