ÜYE OL | ŞİFREMİ UNUTTUM

Yanık, dokunun kendi ısısından daha sıcak veya daha soğukla, yakıcı kimyasal maddelerle veya elektrik akımıyla ya da radyoaktif ışınlarla teması sonucu ortaya çıkan ve oldukça sık görülen bir yaralanmadır. Yanıkların çoğu genellikle çocuklarda görülmektedir. 8 yaş altı çocuklarda haşlanma yanıklarına sık rastlanırken, daha büyük çocuklarda ve erişkinlerde alev yanıklarının sıklığı artmaktadır. Yanıkların yüzde 90’ından fazlasının dikkatli ve tedbirli davranmakla önlenebileceği tahmin edilmektedir. Prof. Dr. Rıfat Tokyay yanık tiplerini ve tedavi yöntemlerini anlatıyor.

YANIK TİPLERİ
Haşlanma yanıkları: En sık karşılaşılan yanıklardandır. 44 derece gibi düşük bir ısı bile, eğer temas süresi uzunsa, doku ölümüne yol açabilir. 60 derece ısıdaki su, üç saniye içinde derin yanığa yol açar. 69 derece ısıdaki su ise aynı derecede yanığı bir saniye içinde oluşturur. 70 derece üzeri ısılarda doku hasarı çok hızlı oluşur. Ocaktan yeni indirilmiş çayın/kahvenin ısısı yaklaşık 80 derecedir. Çocuk ve yaşlılarda deri daha ince olduğu için yanık derinliği de fazla olur.

Alev yanıkları: İkinci en sık rastlanan yanık tipidir. Giysileri tutuşanlarda yanıklar daha derin olur.

Parlama yanıkları: Daha az sıklıkta görülür. Yanıcı sıvıların alev alması veya bomba patlaması gibi durumlarda oluşur. Isı kısa bir süre içinde aşırı derecede yükselir. Tutuşmamış ise giysiler bu ısı artışına karşı deriyi korur. Bu nedenle derinin çıplak kısımları daha çok etkilenir. Genellikle kendiliğinden iyileşen yüzeyel tipte yanıklardır.

Temas yanıkları: Sıcak cisimlere dokunma sonucu oluşur. Genellikle sınırlı bir alan etkilenmiştir ama yanık derindir.

YANIĞIN DERİNLİĞİ
Birinci Derece Yanıklar: Sadece derinin yüzeysel tabakası hasarlanır. Yanık alanı başlangıçta kırmızı görünür. Kurudur, ağrılı olabilir, “bül” denilen içi sıvı dolu kabarcıklar yoktur, çok az ödem görülebilir. 7 gün içinde iz bırakmadan tam iyileşme olur.

Yüzeyel İkinci Derece Yanıklar: Derideki canlı sinir uçlarının açığa çıkmasına bağlı olarak çok ağrılıdır. Rengi pembedir, “bül” sıklıkla vardır. 2-3 haftada iyileşir, hafif iz kalabilir.

Derin İkinci Derece Yanıklar: Rengi kirli beyazdır. Benekli görünümdedir. Sinir uçları yandığı için, ağrı yoktur. “Bül” olabilir. İyileşme 4-6 hafta sürebilir. Belirgin yara izi bırakır.

Üçüncü Derece Yanıklar: Kahverengi, beyaz veya siyah görünümdedir. Yüzey kuru ve serttir. Sinir uçları da yandığından ağrı yoktur. Kendiliğinden iyileşme olmaz.

YANIKTA YAPILMASI GEREKENLER
Yanık tedavisi yanığın genişliği, derinliği, yanan vücut bölümünün özelliği ile yanan kişinin yaşı ve genel beden sağlığına göre, olay yerinde (ev, işyeri), acil serviste, polikliniklerde ya da hastanede yatarak yapılır.

Hasta önce yanan ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Yanan kişi koşuyorsa hemen durdurulmalı, yere yatırılmalı, üstü örtülerek hava ile teması kesilmeli, eğer su varsa üzerine dökülmelidir. Üzerinde yanan elbiseleri varsa bunlar çıkarılmalıdır. Sonra, hemen yanık yarası soğutulmalıdır. Erken soğutma ile o bölgedeki sıcaklık düşürülerek yanık  derinliği ve ağrı azaltılır, ödem oluşumu en aza indirilir. Yanan bölge soğuk su ya da buz ile soğutulmamalıdır. Soğuk travması, ödemin artmasına, yara iyileşmesinin gecikmesine ve yanığın daha derinleşmesine neden olur. Bundan dolayı soğutma, ılık su ile ve yanmayı takiben 15-20 dakika süreyle yapılmalıdır. Ilık su ile ıslatılmış bezlerin yara üzerine konulmasıyla yapılan soğutma şekli, etkili bir yöntemdir. Sonra yanan bölge üzerine temiz bir bez ya da havlu sarılır ve hava ile teması kesilerek ağrısı azaltılır. Hastanın üzerinde bulunan yüzük, saat, bilezik çıkarılmalıdır. Bunlar parmaklarda ve bilekte hem kan akımını azaltır, hem de ısınmış metal olarak yanığın derinleşmesine neden olurlar.

Elektrik yanıklarında hasta ilk önce elektrik akımından kurtarılmalıdır. Kimyasal yanıklarda ise hastanın kimyasal madde bulaşmış elbiseleri hemen çıkarılmalı ve hastanın yanan kısmı bol su ile yıkanmalıdır. Kimyasal yanıklar 20 dakika süreyle bol su ile yıkanmalıdır.  Nötrolize edici ajanlar kesinlikle kullanılmamalıdır. Çünkü bu nötralize edici ajanlar reaksiyona girerek ısı oluşturur ve yanık alanı ve derinliğinin artmasına neden olurlar.
 
Birinci derece yanık alanlarına herhangi bir pansuman yapılmaz. Sadece deriyi nemli tutan kremler sürülebilir. İkinci derece yanıklar kapalı pansuman ile tedavi edilirler.

Hastanın ağrısı için Paracetamol veya benzeri ağrı kesiciler verilebilir. Tetanoz aşısı yoksa aşı (veya serum) yaptırılmalıdır. Ödemi azaltmak için yanan kol ve bacak kalp seviyesinin üzerinde tutulmalıdır. Yanık yarası kapansa bile yara iyileşmesi 1 yıl kadar devam eder. Bu süre içinde yara yerleri güneş ışınlarından korunmalıdır yoksa kalıcı lekeler oluşabilir. Bunun için en az 30 faktörlü güneş kremleri kullanılmalıdır.

HASTANEDE TEDAVİSİ GEREKEN YANIKLAR - Yüzde 15 veya daha fazla 2. derece yanığı olan erişkin hastalar. - Yüzde10 veya daha fazla 2. derece yanığı olan 10 yaş altında ve 50 yaş üzerindeki hastalar. - Herhangi bir yaşta, yüzde 2 oranından daha fazla 3. derece yanığı olan hastalar. - Yüz, el, ayak, genital bölge ve büyük eklemleri içine alan 2. ve 3. derece yanıklar - Kimyasal yanıklar. - Elektrik yanıkları. - Yanıkla birlikte hastada başka bir yaralanma olması. - Duman zehirlenmesi/solunması. - Daha önceden mevcut başka bir hastalığı (kalp, şeker, astım gibi) olan yanık hastaları.