Erken çağda (0-12 ay) dil-konuşma gelişimi algılama, oyun oynama, sosyal ilişkiler kurma ve oral-motor gelişim gibi pek çok durumu kapsar. Dil gelişimi algılama (alıcı) ve ifade etme (ifade edici) olmak üzere iki temel unsurdan oluşur.
PIAGET VE ERKEN MOTOR GELİŞİM:
Piaget’ nin “Sensorimotor Evreleri”ne göre dil öğrenmede gerekli bilişsel basamaklar:
1. Objenin Kalıcılığı: Çocuğun görüş alanında olmasa dahi bir objenin var olduğunu bilmesi becerisidir. Bu aynı zamanda çocukların bazı objelerle hareketleri bağdaştırabilmeleri ve mekansal ilişkileri bilmeleri ile de ilgilidir. Örnekler: topu koltuğun altında aramak, saklambaç oynayabilme, babasının işten eve dönmesini bekleme, objelerin düşebileceklerini bilme, oyuncakların hareketlerini takip etme, oyuncakları değişik yönlerde itme-çekme, hareket ettirme…
2. Nedensellik: Çocuğun kendisinin çevredeki pek çok objeden bir tanesi olduğunu ve hareketlerinin başka objeler üzerinde etkisi olabileceğini algılayabilmesine dayanır. Örnekler: bir düğmeye basmak ışığı açabilir, oyuncağı sallamak ses oluşmasına yol açabilir…
3. Araç-Sonuç: Bu beceri çocuğun bir kelime, hareket ya da davranışın istenen sonucu vereceğini anlamasını içerir. Örnekler: Kurabiye alabilmek için “kurabiye” demek.
4. Taklit: Bu beceri çocuğun vücut dilini, sesleri, yüz ifadelerini ve hareketleri taklit edebilmesini kapsar.
5. Oyun yeteneği: Oyun davranışları dil gelişiminin çok önemli parçalarıdır. Çocuğun bir objeyi başka bir objeyi temsilen kullanarak oynadığı “-mış gibi yapma oyunları” ya da “Sembolik Oyun” özellikle önemlidir. Örnekler: bir kaşığı telefon ahizesi gibi kullanmak ve telefonda konuşur gibi yapmak, yerleri süpürüyormuş gibi yapmak, evcilik oynamak, yemek pişirir gibi yapmak, vb.
DİL-KONUŞMA GECİKMESİ/DİL-KONUŞMA BOZUKLUĞU:
Dil gelişimi normal olan ancak gecikerek ilerleyen ya da normalden daha yavaş ilerleme gösteren çocuklar "dil-konuşma gecikmesi" olan çocuklardır. Dil becerilerini edinme, lisanın kurallarını öğrenme becerileri normal olmayan çocuklar "dil-konuşma bozukluğu" olan çocuklardır. Örneğin; 2 yaşında olup henüz ilk bir iki kelimesini öğrenmekte olan bir çocukta dil-konuşma gecikmesi olduğu düşünülür. 4 yaşında olan ve iyi bir kelime hazinesi olan ancak bunlara rağmen bir ya da iki kelimelik cümleler kuran bir çocukta dil-konuşma bozukluğu olduğu düşünülmelidir.
DİKKATİ ÇEKEBİLECEK İŞARETLER:
• Göz kontağı kurmama ya da yetersizliği
• Taklit etme kabiliyetinin zayıf, yetersiz olması
• “Ce-e” gibi eşli oynanan oyunlara ilgi göstermeme
• Dikkat süresinin kısa olması
• Pek çok yiyeceği yemede güçlük
• Agresif davranışlar / öfke nöbetleri
• Uygun olmayan oyun davranışları (yap-boz’ u tamamlamada güçlük çekme, doğru hareketlerle objeleri birleştirememe, yaşına uygun oyuncaklara ilgi duymama gibi)…
KONUŞMA NEDEN GECİKMİŞ OLABİLİR?
Dil-konuşma gecikmesi ve/veya dil-konuşma bozukluğu tek başına görülebileceği gibi otizm, Yaygın Gelişimsel Bozukluk, Dikkat Bozukluğu, işitme kaybı, nörolojik bozukluklar ya da kafa travması gibi bir probleme de eşlik etmekte olabilir.
DİL-KONUŞMA GECİKMESİ/BOZUKLUĞU ŞUNLARDAN KAYNAKLANABİLİR:
Otizm ya da Yaygın Gelişimsel Bozukluk
Damak-dudak yarıkları, velofarengeal yetmezlik
Orofasyal miyofonksiyonel bozukluklar
Mental retardasyon
Diğer nörolojik bozukluklar (epilepsi, spastisite, çocukluk apraksisi vs.)
Geçirilmiş kafa travması
Patolojik olmayan şekillerde…
NE YAPMALI?
Çocuğun dil-konuşma gelişiminin değerlendirilmesine ilave olarak Psikolog, Odyolog, Gelişim uzmanı, Çocuk Hastalıkları ve Sağlığı Uzman Hekimi, Nörolog, Psikiyatrist tarafından da incelenmesi istenebilir. Böylece dil-konuşma bozukluğunun eşlik etmekte olduğu ya da altında yatmakta olan başka bir durumun daha olup olmadığı değerlendirilmiş olur.
DEĞERLENDİRME VE TEDAVİ NASIL OLUR?
Dil ve konuşma patologları standardize testlerle ve/veya standardize edilmemiş yöntemlerle dil-konuşma becerilerini değerlendirir, yaşla uyumlu normal gelişim ile kıyaslayarak yorumlar. Bunların sonucunda da problemin ne şekilde, ne sıklıkta terapi yapılarak tedavi edilmesinin uygun olacağını, kısa ve uzun dönem hedefleri belirler. Bu değerlendirmeler belirli zaman aralıklarıyla tekrar edilir, çocuğun/kişinin belirlenmiş hedeflere ulaşmada nerede olduğu ölçülür. Dil ve konuşma terapileri çocuklarla oyun oynama şeklinde yapılacaktır.
DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ:
Dil ve konuşma patoloğu her çocuk ve her seans için farklı bir program oluşturur. Genel olarak, dil-konuşma bozukluğu olan bir çocuk haftada 1-4 seanslık, her bir seansı 30-60 dakika olan terapiler almalıdır (Çocuğun yaşına ve bozukluğa göre değişkenlik gösterir). Terapiye en erken şekliyle başlamak uygun olacaktır. Bebeklik çağında dahi terapi başlayabilir ve aile odaklı olacak şekilde sürdürülür. Anne-babalar dil ve konuşma patoloğu tarafından uygulanacak stratejileri ev ortamında da uygulamalıdırlar.
