Oğlum yemek yerken hep endişelenirim… Bazı anneler çocuk yemek yemeyince endişelenir, bazıları da çocuk yemek yerken… Annelik böyle bir müessese işte, hep endişelenmek için bir şey buluyor insan…
Bu akşam oğlumun iki arkadaşı bizde kaldı, onlara akşam yemek için bir şeyler hazırladım ve birlikte yemek yedik. Onların yemek yerken ağızlarını ne kadar çok doldurduklarını, birbirlerine anlattıkları aslında çok da komik olmayan olaylara birbirlerini itekleyerek nasıl güldüklerini görünce, hemen bu yazıyı yazmaya karar verdim.
Çocuklar yemek yerken ya da oyun oynarken bazen nefes borularına yabancı bir cisim kaçabilir. “Genze kaçma” olarak da halk arasında bilinen hafif gıcık şeklinde 1-2 öksürük belki sık rastlanılan bir durum olabilir. Ama çocukların hava yollarına yemek ya da oyuncak gibi özellikle de büyük bir yabancı cisim kaçması önemli, hatta “çok çok” önemli olabilir. Bir nefes borumuz var. Eğer bu boru tıkanırsa, hayatı tehdit eden durumlar bile ortaya çıkabilir ne yazık ki…
1-3 YAŞA DİKKAT!
Hangi yaş grubundaki çocuklar nefes borularına yabancı cisim kaçması açısından daha fazla risk grubundadır? Neden?
Nefes borusuna yabancı bir cisim kaçması olayı en çok 1 ila 3 yaş arasındaki çocuklarda görülür. Bunu kolaylaştıran bazı nedenler vardır; örneğin, yiyeceklerin çocukların ağızlarına büyük parçalar halinde verilmesi, yiyeceklerin uygun olmayan şekilde hazırlanması gibi. 9 aylık bir çocuk aniden başlayan öksürük ve hırıltı ile çocuk göğüs hastalıkları polikliniğine başvurmuştu bir keresinde. Annesi, “Tavuk çorbası yerken başladı şikayetleri” demişti ve hava yollarının endoskopik olarak incelendiğinde (bronkoskopi) bir parça tavuk kemiği bulunmuştu.
Nefes borusuna kaçmaya uygun cisimlerin çocukların etrafında bulunması da önemli faktörlerden bir tanesi. Çocuklar hareketlendiğinde emeklemeye başladığında ya da yürümeye başladığında bu konu daha da önemli hale geliyor. Gözleri de çok iyi görüyor, halının üzerine düşürdüğünüz ve bulamadığınız küçük bir cismi anında bulup ağızlarına atabiliyorlar. Özellikle oyuncakların üzerindeki uyarıları dikkatle incelemek lazım, küçük parçalı oyuncakların 3-4 yaşın altındaki çocukların oyun alanlarında bulunmaması gerekiyor. Özellikle evde farklı yaşlarda çocuklar varsa, bu önlemleri almak daha da zorlaşabilir ama yine de çok dikkatli olmak lazım.
Bazı çocuklara yemek yedirmek zordur, anneler yemek yedirebilmek için peşlerinden koşarlar, onlar da önden… Bu yaş grubundaki çocuklar ağızlarında yiyecek ya da başka bir cisim varken konuşurlar, koşarlar, gülerler veya ağlarlar ki bu da nefes borularına yabancı cisim kaçmasını kolaylaştırabilir.
Nefes borusuna yabancı bir cisim kaçması erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla daha fazla görülmektedir. Bilimsel çalışmalar bu durumu erkek çocukların kızlara göre daha aktif olmalarına bağlanmaktadır, ama benim başka teorilerim var. Benim de oğlum olduğu için rahatlıkla söyleyebilirim; ben bu durumu erkek çocukların daha “şaşkın” olmalarına bağlıyorum.
EN SIK HANGİ MADDELER ÇOCUKLARIN NEFES BORULARINA KAÇAR?
Çocukların nefes borularına en sık kaçan maddeler yiyeceklerdir. Fındık, çekirdek, fıstık, küçük şekerler, ceviz, elma, havuç, sosis, üzüm gibi… Biz midesine düşkün bir milletiz, çocuklarımızın da mümkün olduğu kadar erken Türk mutfağının tüm lezzetlerine vakıf olmasını istiyoruz. Ve “ana yüreği” işte, dayanmıyor, biz ne yiyorsak onlara da veriyoruz.
Sonuç, sonuç ne oluyor biliyor musunuz? Dünyada nefes borusuna yabancı cisim kaçması ile ilişkili en fazla deneyimi olan hekimler biz Türk hekimleri oluyoruz. Birçok bilimsel dergide bu konu ile ilgili yayınlarımız var. Birkaç yıl önce markette alışveriş yapıyordum. Bir anne çocuğunu alışveriş arabasının önündeki sepete oturtmuş, 3 yaşlarında bir oğlandı herhalde. Annesi elindeki paketten aldığı kuruyemişleri uzaktan oğlunun ağzına atıyor o da yakalamaya çalışıyordu bir iki ufak öksürük sonrası ben dayanamadım. “Lütfen bunu yapmayın tehlikeli olabilir” dedim. Anne, “Onu yedirme bunu yedirme ne yedireceğiz bu çocuklara biz!” diye çıkıştı bana…
Çocuğun elindeki ya da ağzındaki cismin küçük, kaygan yüzeyli, yuvarlak ya da silindirik şekilli olması da hava yollarına kaçma riskini arttırır.
NEFES BORUSUNA YABANCI CİSİM KAÇAN ÇOCUKLARDA NASIL ŞİKAYETLER ORTAYA ÇIKAR?
Bazı aileler bize, “Çocuk yanımda oynuyordu. Ağzında oyuncak parçası vardı ya da yemek yediriyordum o sırada öksürmeye başladı. Nefesi kesildi. Ondan beridir de hırıltısı ve öksürüğü kesilmedi” diye açık ve net bir hikaye ile geliyor. O zaman hemen yabancı cismin çıkarılıyor ve sorun ortadan kalkıyor. Ama ne yazık ki hastaların nerede ise yarısında böyle bir hikaye olmayabiliyor.
Unutmayalım! Oynarken ya da yemek yerken aniden başlayan öksürük, öğürme, boğulma, nefes alamama, hırıltı hava yoluna yabancı bir cisim kaçması için tipik hikayedir.
NEFES BORUSUNA YABANCI CİSİM KAÇAN ÇOCUKLAR ÇOĞU ZAMAN GEÇ TANI ALIR
Ne yazık ki hava yoluna yabancı bir cisim kaçan çocukların yüzde 20-45’i 3 günden sonra tanı almaktadır. Yabancı cisim çocuğun nefes borusuna kaçtığında yanında hiç kimse olmayabilir. Bu olaylarda hep böyle olur zaten. Kapıyı açmaya gitmişsinizdir ya da ocaktaki yemeğin altını kapatmaya mutfağa… Böyle şeyler saniyeler içinde olur…
Nefes borusuna yabancı bir cisim kaçmış, ama fark edilmemiş çocuklar çocuk göğüs hastalıkları doktorlarına tekrarlayan ya da düzelmeyen öksürük, hırıltı, nefes darlığı, tekrarlayan bronşit ya da zatürre şikayetleri ile gelebiliyorlar. Akciğer filmi de her zaman hava yolarındaki yabancı cismi göstermeyebilir ya da düşündürmeyebilir. Bütün bu şikayetlere yol açan gerçek sebep aslında nefes borusundaki yabancı cisim olmasına rağmen çocuk doğru tanı konuncaya kadar gereksiz bir sürü ilaç kullanmak ya da test yaptırmak zorunda kalabiliyor. Bazen bu süre çok uzun hatta yıllar olabilir, bizim bir hastamızda nefes borusundaki yabancı cisim 12 yıl sonra çıkarılmıştı.
YABANCI BİR CİSMİN NEFES BORUSUNA KAÇMASI TEHLİKELİ OLABİLİR Mİ?
Yabancı bir cisimin nefes borusuna kaçması çocuğun hayatını kaybetmesi ile sonuçlanabilir. Ne yazık ki hava yollarına yabancı cisim kaçan çocukların yüzde 0 ila 1,5’inde ölüm olabilmektedir.
YABANCI CİSİM NEFES BORUSUNDA NEREYE YERLEŞİR?
Yabancı cisimler solunum yollarında burundan hava yollarının en uç noktasına kadar her yere yerleşebilir. Bununla birlikte çoğu kez en büyük hava yollarında bulunur.
BİR YABANCI CİSMİN HAVA YOLLARINA KAÇTIĞINA TANIK OLDUĞUMUZDA NE YAPMALIYIZ?
Eğer yabancı bir cismin çocuğunuzun nefes borusuna kaçtığından şüpheleniyorsanız, en kısa zamanda en yakın sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekir. Eğer olay sizin gözünüzün önünde oldu ve çocuğunuzda nefes kesilmesi, morarma gibi hava yollarının tamamen tıkandığını düşündüren bulgular varsa hemen bazı manevraların yapılması gerekir. Ülkemizde çok yaygın olmamakla birlikte aslında ailelerin ilk yardım ve temel yaşam desteği kursları almaları en azından bazı basit uygulamalar hakkında bilgi edinmelerinin önemli olduğunu düşünüyorum.
HEİMLİCH MANEVRASI
Bu manevra 1 yaşından büyük çocuklar için tavsiye edilir. 1 yaşından küçük çocuklar için ise göğüs ve sırta arka arkaya yapılan vuruşlar uygulanmalıdır.
YABANCI BİR CİSMİN HAVA YOLUNA KAÇTIĞINDAN ŞÜPHELENİYORSANIZ BUNLARI YAPMAYIN
Yabancı cisimi görmeden körlemesine parmak ile çıkarmaya çalışmak uygun değildir.
Hatta çok tehlikelidir. Bu sırada hava yolu tamamen tıkanarak daha da kötü bir durum ortaya çıkabilir.
Heimlch manevrası 1 yaş üzerindeki çocuklara uygulanır. Ayakta, hastanın arkasına geçilir göğüse doğru hızlı itme hareketi uygulanır.
1 yaşından küçük çocuklar için ise göğüs ve sırta arka arkaya yapılan vuruşlar uygulanmalıdır.
YABANCI CİSİM ÇOCUĞUN NEFES BORUSUNDAN NASIL ÇIKARILIR?
Nefes borusuna yabancı bir cisim kaçtığı düşünülen çocuklara mümkün olan en kısa zamanda rijid bronkoskopi işlemi uygulanarak hava yoları incelenmeli ve yabancı bir cisim varsa çıkarılmalıdır. Rijid Bronkoskopi basitçe içi boş bir borudur. Hava yollarının incelenmesine ve yabancı bir cisim var ise bu boru içinden geçirilerek kullanılan bazı cihazlar ile çıkarılmasına olanak sağlar.
YABANCI CİSMİ ÇIKARINCA…
Yabancı cisim nefes borusundan çıkarıldığında çocuk hemen ve tamamen iyileşir mi?
Yabancı cisim hemen fark edildi ve kısa sürede çıkarıldı ise cismin çıkarılmasını takiben bir çok çocukta tüm şikayetler ortadan kalkar.
Fakat yabancı cismin uzun süre tanı almadan kaldığı (özelikle 3 günden sonra) gecikilmiş vakalarda cisim çıkarıldıktan sonra da bazı çocuklarda öksürük, hırıltı gibi astım benzeri şikayetler görülebilir.
NASIL ÖNLEMLER ALALIM?
- En etkin tedavi korunmadır!
- 1-3 yaş arası çocuklara dikkat!
- Besinleri uygun şekilde hazırlayalım.
- Çocuğun uygun şekilde çiğnemesi, yutabilmesi ve konsantre olabilmesi için yemek sırasında rahatsız edilmemelidir.
- Çocuklar oyun süresince gözlenmeli, ağızlarında çeşitli objeler ya da yemek varken koşmalarına izin verilmemelidir.
- İlk 3 yaştaki çocukların ulaşabileceği yerlerde ağızlarına atıp hava yollarına kaçabilecek cisimlerin olmaması, küçük parçalar içeren oyuncakların bu yaş grubu çocuklardan uzak tutulmaları gereklidir. Oyuncaklar üzerindeki uyarı etiketleri mutlaka kontrol edilmelidir.
- Anne babaların bu konu ile ilgili eğitimi önemlidir.
- Anneler özellikle “erkek çocuk anneleri” yabancı cisimlere dikkat!
Sağlıklı, mutlu günler dileği ile…
