İkiz Olmak,Aynı ve Ayrı Olmak

 

İkiz olmak benzersiz ve olumlu bir ilişki olarak tanımlanır. Bu ilişki anne karnındayken başlar. Dar alanda var olmaya çalışırlarken aslında bireysel kimlikleri de oluşmaya başlamıştır. İkizler anne karnından itibaren farklı birer bireydirler. Bu nedenle bireyselleşme sonradan kazanılacak bir özellik değildir insan olmanın doğasıdır. Önemli olan anne-babanın ve ikizlerin hayatındaki diğer bireylerinde bugerçeği hatırlaması ve ona göre davranmasıdır. Adalet ve Eşitlikİkiz çocuk sahibi olmak ebeveynlik becerilerinin sınanması için zorlu bir sınav gibidir. İlgiyi, sevgiyi paylaştırmak, ihtiyaçları karşılamak, ebeveynler farkında olmadan bir eşitlik girdabına kapılmış bulurlar kendilerini. Alınan hediyeler, kıyafetler, hatta saç kesim modelleri bile aynı olduğunda eşitliği sağlamak ve rekabet ile baş etmek daha kolay gibi görünür. Eşit davranmak ikizlerin ayrı birer birey olduklarını kabul etmenin önündeki enbüyük engellerden biri haline gelebilir. İkizlerden her biri, ayrı bir birey olarak farklıilgi ve kişilik özelliklerine sahiptir. Kardeşlerin farklı zamanlarda farklı ihtiyaçlarıvardır ve hayat her zaman herkese eşit olanaklar sunmaz. Bu nedenle ikizlereaynı/eşit davranmaya çalışmak aslında adil değildir. İkizlerden biri üzülmesin diye diğerinin başarılarına yeterince ilgi göstermemek, ya da aynı anda ikisine birdenkızmak ikizlerin kişilik ve güven gelişimini olumsuz etkileyebilir. Adil olmak hak edene hak ettiği şekilde davranmak, ya da hak ettiği fırsatları sunmaktır. Tabi ki bu ikizlerden birini önemsememek, geri planda kalmasına neden olmak demek değildir.Tam tersi her ikisinin bireysel özelliklerini tanımak ve bu özelliklerine göre geliştirebilecekleri becerileri desteklemek demektir. İkizler arasında kardeşlerden biri bazen diğerinin başarılarının gölgesinde kalabilir, rekabete girmek istemediği için ikizinin olduğu ortamlarda geri çekilmeyi tercih edebilir, ya da “kötü/yaramaz” ikiz etiketlemesini kabul ederek bunu pekiştirmeye odaklanabilir. Anne-babalar için zor olan bu gibi durumlarda dengeyi sağlamaktır. Ama dengeyi sağlamanın yolu ikizleretek bir bütün gibi davranmak, ya da onları birbirleriyle kıyaslayarak aynı olmalarınıbeklemek değildir. İkizler söz konusu olduğunda anne-baba ya da çevredeki yetişkinler farkında olmadan ya da olarak ikizleri birbirleriyle kıyaslarlar, bunun en büyük nedeni ikizlerin birbirinin aynısı olması şeklindeki yanlış düşünceden kaynaklanır. İkizler her birey gibi birbirlerinden farklı gelişim özellikleri gösterirler. Biri diğerinden daha hızlı olabilir. Kardeşler arasında da kıyaslama oldukça sık rastlanır ancak söz konusuikizler olduğunda her ne kadar anne-baba bu tuzağa düşmemeye çalışsa da ikizlerarasında karşılaştırma kaçınılmaz gibidir. Anne-baba olarak kıyaslama yapmasalar da ikizler kendilerini ikizleri ile kıyaslarlar. Çünkü daha aynada kendilerinin farkına varmadan önce aslında ikizinin varlığının farkına varmıştır. Tek yumurta ikizlerinde bu durum daha da karmaşık hale gelebilir. Ama araştırmalar anne-babaların en çok çift yumurta ikizlerini birbirleriyle kıyasladıklarını göstermektedir. Okula başlamaylabirlikte evdeki kıyaslamaya bir de okul ortamındaki kıyaslama eklenebilir. İkizleri birbirlerine göre değil genel yaş dönemi gelişim özelliklerine göre değerlendirmek, becerilerinin gelişmesi için bu yönde desteklemek daha verimli olacaktır. Rekabet ve Kıskançlıkİkizler daha doğmadan önce paylaşmak zorundadırlar. Tek doğan çocuklardan çok önce rekabet, kıskançlık, paylaşmak hayatlarının bir parçası olur. İkiz kardeşlerhayatlarının ilk gününden itibaren temel ihtiyaçlarının karşılanması, anne-babanın ilgisi ve sevgisi için rekabet içine girebilirler. Her kardeş bir diğerini kıskanır, ancak ikizlerin durumu biraz daha karışıktır. Özellikle birinin diğerinden daha başarılıolması, ön plana çıkması durumunda ya da bir ikizin özel gereksinimleri olduğunda rekabet ve kıskançlık artar. Yapılan araştırmalarda ikizlerinin birbirleriyle en çok fiziksel gelişim, başarılı olma ve yetişkinler tarafından beğenilme alanlarında rekabet yaşadıkları belirtilmiştir. Özellikle okula başladıktan sonra bir ikizin diğerinden daha çabuk okumayıöğrenmesi, daha yüksek notlar alması farkında olmadan hem anne-babanın hem deöğretmenlerin ikizleri kıyaslamasına ve dolayısıyla da ikizler arası rekabetinartmasına neden olabilir. Rekabet ve kıskançlık günlük hayatın parçasıdır, ancak ikizlerin bu duygularla nasıl baş edeceği, nasıl tepkiler verecekleri büyük ölçüde anne-babanın ve diğeryetişkinlerin tepkileri ile ilgilidir. Birey olarak ikizlerAnne karnından itibaren ikizlerin farklı bireyler oldukları, gösterdikleri farklıtepkilerden bellidir. Biri daha hareketliyken diğeri daha sakin olabilir. Tek yumurta ikizleri genetik özellikler nedeniyle birbirlerine çok benzerler ama bu fiziksel benzerlik kişilik özelliklerinin de birbirine benzeyeceği anlamına gelmez hatta tam tersine bazen ikizler iki zıt kutup gibidirler. Genetik özellikler kadar çevresel etkenlerin de kişilik oluşumundaki etkisi artık bilinmektedir. İkiz olmak ayrı bir bağ, birliktelik ve paylaşım anlamına gelebilir ama aynı olmak, birbirinin eşi olmak demekdeğildir. Anne-baba olarak ikizleri bir bütün olarak görmek, onlara bir bütünü oluşturan parçalar gibi davranmak ikizlerin bireyselleşmesi, kendi kişiliklerini geliştirmeleri,etkin olarak hayatlarını sürdürmeleri üzerinde olumsuz etkiler bırakacaktır. İkizleri kendi isimleri, kişilikleri, alışkanlıkları, istekleri ve ihtiyaçları ile birer birey olarak algılamak, birbirinin ikizi olarak değil ayrı ayrı kişiler olarak var olmalarınıdesteklemek önemlidir. Aynı kıyafetleri giymeleri, saç modellerinin aynı olması diğer insanların onları ayırt etmesini, isimlerini doğru şekilde öğrenmelerini zorlaştıracaktır. Bu gibi durumlarda ya “ikizler” olarak anılacak ya da bir kardeşin adı (Can ve ikizi) ve diğeri olarak tanınacaklardır. Bizi biz yapan, diğerlerinden ayıran en önemli özelliklerden birinin adımız olduğu düşünülürse ikizlerin bireyselleşmesinde isimleri ile çağrılmalarının ve fark edilmelerinin önemi ortaya çıkacaktır. İkizlerin hem kendileri hem de başkaları tarafından bir çiftten çok ayrı ayrı birer birey olarak algılanması oldukça zor olabilir, bu yüzden anne-babanın bu konuda dikkatli olması ve çaba göstermesi önemlidir. Birlikte çok vakit geçirmek, bir bütünün iki yarısıymış, birbirinin yerine geçebilirlermiş gibi davranmak ikizlerin bireyselleşmesini zorlaştıran etkenler olabilir. İkizlerin bireyselleşmesi konusu daha çok okul dönemi ile birlikte gündeme gelir.Ayrı okullar, sınıflar mı olmalı yoksa ikizleri bir arada mı tutmalı anne-babaların sık sordukları sorulardandır. Bu soruya genel olarak ikizlerin bireysel özelliklerini dikkate alarak ve bireyselleşmelerine fırsat tanımak adına ayrı okullara ya dasınıflara vermek şeklinde cevap verilebilir. Buradaki en önemli nokta ikizlerin doğdukları andan itibaren hatta doğumdan önce de ayrı birer birey olduklarınıhatırlamak, bebeklik ve çocukluk dönemlerinde bu şekilde yetiştirilmelerine çabagöstermektir. Okul döneminde sınıfları ayırmak tek başına bireyselleşmek için yeterli ve etkili bir çözüm olmayacaktır. Hatta eğer okul öncesi dönem dahil yoğun olarak bir arada olan, birbirlerinde hiç ayrılmamış olan ikizleri bir anda okula başladıklarında ayırmak işleri daha da zorlaştırabilir. İkizlerden birinin diğerini yönettiği, baskıladığı, yerine konuştuğu durumlarda ikizleri birbirinden ayırmak kişilik gelişimi için gereklidir. Bunun yanı sıra ikizininbaşarılı olduğu alanlara, etkinliklere katılmamayı tercih eden, geri çekilen ikizinkendini göstermesi için uygun fırsatlara sahip olacağı ve destek alabileceği ortamların sunulması önemlidir. İkizler arasında rekabetin çok yoğun ve yıkıcı olduğu durumlar da ikizleri için farklı ortamlarda eğitim almak yararlı olabilir. İkizler arasında rekabet olsa da genel olarak ikizler arasında bulunan özel bir bağ, ilişki, dış dünyaya karşı birlikte bir grup oluşturmalarına neden olabilir. İkili bir grupolarak başka kimseye ihtiyaçları yokmuş gibi davranabilirler, bu da sosyal ve duygusal gelişimleri üzerinde olumsuz etkilere neden olacaktır. Bununla birlikte bir arada olduklarında yıkıcı davranışlarda bulunan ikizlere de farklı ortamlar sunmak etkili olabilir. İkizlerin bireyselleşmesini desteklemek adına ilgi alanlarını tamamen birbirinden ayrı olmasını beklemek de sorun yaratabilir. İkizler aynı etkinliklere katılmak isteyebilirler, her ikisinin de yüzmeden, ya da futboldan hoşlanması oldukça normaldir. Bu gibi durumlarda farklılaşma adına çocukların etkinliklerinideğiştirmelerini beklemek uygun olmayabilir. Sonuç olarak ikizler okul öncesi ya da ilköğretim kurumuna başlarken ayrı okul ya dasınıf kararı ikizlerin özellikleri, anne-babanın gözlemleri ve eğitimcilerin önerileri dikkate alınarak verilmelidir. İkizleri Büyütürkenİkizleri yetiştirmek ebeveynler için maddi ve manevi anlamda yorucu, zorlayıcıolabilir. Ama aynı zamanda gurur kaynağıdır ve ilgi çekicidir ikizleri büyütmek. Ebeveynler ikiz bebekleri olacaklarını öğrendikleri andan itibaren farklı düşüncelere ve duygulara kapılırlar. Kaygılar, heyecanlar, beklentiler, hayaller, hesaplar birbirinitakip eder. Bebeklerin ikiz olduğunu öğrendikleri andan itibaren aslında anne-baba duygu ve düşüncelerini paylaşmaya, daha önce ikiz bebek sahibi olan anne-babalardan deneyimlerini öğrenmeye, uzmanlara danışmaya ihtiyaç duyabilirler. İkiz yetiştirmek bir çok yönden tek çocuk yetiştirmekten farklıdır. Her şeyden önce anne-baba için daha yorucu ve yoğun bir süreç olacaktır. Aynı anda acıkan aynı anda ağlayan, aynı anda anne-babanın ilgisini bekleyen ikizleri ile ilgilenmek enerji, zaman ve sabır gerektirir. İkiz bebeklerin erken doğum olasılıkları tek doğanlara göre daha yüksektir. Bunun yanı sıra gelişimsel farklılıkların ortaya çıkma sıklığı da daha fazladır. Her ikiz için genelleme yapmak yanıltıcı olsa da bu çocukların hassas yanlarını bilmek anne-babanın kendilerini daha donanımlı hale getirmesi için önemlidir. İkizler anne karnından itibaren birliktedirler, bazen anne-babalarından çok birbirlerine bağlıdırlar. Bu bağlılık yaşıtlarıyla ilişkilerini, sosyalleşmelerini olumsuzyönde etkileyebilir. Anne-babalar ikizlerin birbirlerine bağlı olmalarından, birbirlerini dış dünyaya karşı korumalarından, sahiplenmelerinden dolayı mutluluk duyabilirler, ancak bu bağlılık kişisel gelişimleri, benlik algıları ve temel güvenduygusu üzerinde yıpratıcı etkiler bırakabilir. İkizlerin yaşıtları ile arkadaşlık kurmaları (bazen farklı arkadaşları olur bazen de ortak arkadaşlar edinirler), farklıortamlarda sosyalleşmeleri için desteklenmelidir. Bazen ikizlerden biri okula başladığında daha güçlü sosyal ilişkiler kurar, arkadaşları tarafından tercih edilir, bu durumda diğer ikiz kendisini dışlanmış, reddedilmiş hissedecektir. Bu nedenleikizlerin kardeş ve ayrı ayrı bireyler olarak gelişmelerini desteklemek önemlidir. İkizler birbirlerine bağlı oldukları kadar yoğun rekabet ve kıskançlık duygularını da yaşayabilirler. Bu noktada anne-babanın dikkat etmesi gereken nokta ikizlerdenbirinin baskın ve yöneten rolünde olması diğerinin ise geri çekilip, etkinliklerden uzak durmayı tercih eder hale gelmesidir. Bu durum her iki kardeşin de gelişimini olumsuz olarak etkileyecektir. Bazı durumlarda ikizlerden biri diğerini kollama,sahiplenme rolünü fazla abartır, onun sorumluluklarını da üstlenir. Örneğin ikizi çok dağınık olduğu için kendi eşyalarını topladıktan sonra ikizinin eşyalarını da toplar. Bu davranış uzun vadede birinin sorumluluk alma ve yetkin bir birey olma özelliğini geliştirememesine diğer ikizin ise fazla sorumluluk altında kalarak ezilmesine, duygusal olarak yıpranmasına neden olabilir. İkiz çocuklar yetiştirirken; •
İlk günden itibaren onların ayrı bireyler olduklarını hatırlamak ve onların bireysel özellikleri ile var olmalarına fırsat vermek önemlidir. •
İsimleri ile hitap etmek, kendi giyim tarzları, oyuncakları, ilgi alanları olmasınıdesteklemek bireyselleşmeye yardımcı olabilir. •
Her ortamda her zaman bir arada olmak zorunda olmadıklarını hatırlayın, bu konuda esnek olun, ayrı ayrı ortamlarda zaman geçirmelerine fırsat verin.
• Adil olmak adına her zaman eşit olmaya çalışmayın, bireylerin ihtiyaçları, istekleri farklıdır, hayat her zaman herkese eşit davranmaz. Evde yaratılmışsuni bir eşitlik olduğunda dış dünya ile baş etmek daha da zorlaşacaktır. Ödülleri, cezaları, övgüleri, başarıları eşit olarak paylaştırmak mümkün değildir.
• İkizleri ayrı ayrı bireyler olarak tanıyın, ilgi ve istekleri keşfedin, onların da kendilerini tanımaları ve keşfetmeleri için fırsat verin. Farklı ortamlar, farklıkoşullar altında farklı beceriler sergilediklerini göreceksiniz.
• İkiz olmak aynı ve bir bütün olmak değildir. Bunu beklerseniz kardeşlerarasında istemeden kıyaslama yapmaya ve rekabetin artmasına neden olabilirsiniz. Çocuklar anne-babalarının kendileri ile beklentilerini, gizlimesajları yakalamakta çok başarılıdırlar.
• İkizi olan başka ebeveynler ile deneyimlerinizi, duygularınızı, endişelerinizi paylaşın.

Ece Akın Bakanay
Uzman Psikolojik Danışman