Dikkat Eksikliği

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocuğun gelişim düzeyine uygun olmayacak şekilde yaşanan aşırı hareketlilik, dikkat sorunu ve dürtüsellik belirtileriyle karakterize, çocukluk çağının en sık görülen psikiyatrik bozukluklarındandır. Okul öncesinde ve okul çağında belirgin olup, bazı durumlarda erişkinliğe kadar da sürebilir. DEHB, erken fark edilip tedaviye başlandığında çok iyi sonuçlar alınabilen bir bozukluktur.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Türleri

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun üç ayrı türü vardır.

• Dikkat Eksikliğinin Önde Olduğu Tip: Dikkat eksikliği belirtileri ön plandadır. Diğer iki belirti (hiperaktivite ve dürtüsellik) ya yoktur ya da dikkat eksikliği kadar şiddetli değildir.

• Aşırı Hareketliliğin ve Dürtüselliğin Önde Olduğu Tip: Hareketlilik ve dürtüsellik belirgin olarak mevcuttur. Dikkat eksikliği belirtileri, dürtüsellik ve hareketlilik kadar şiddetli değildir.

• Birleşik Tip: Dikkat Eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerinin tümünün tanı alacak kadar şiddetli biçimde olduğu, en sık görülen tiptir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Dikkat Eksikliği: Çocuğun gelişim düzeyine oranla, dikkat gerektiren konularda zorluk çekmesidir. Dikkat eksikliğine sahip çocuklar, genellikle aşağıdaki belirtileri gösterirler;

• Dikkati yoğunlaştırmada güçlük çekerler.
• Çok basit uyaranlarla dikkatleri kolayca dağılır.
• Unutkan ve dağınık olurlar.
• Dalgın ve hayal alemindeymiş gibi görünürler.
• Organize olmada zorluk yaşarlar.
• Sık sık basit hatalar yaparlar.
• Dikkat ve sabır gerektiren işlerden kaçınırlar.
• Dinleme kapasiteleri az olduğundan verilen komutları alamayabilir ve eylem haline getiremeyebilirler.
• Akademik performanslarını maksimum düzeyde yansıtamayabilirler.
• Zevk aldıkları işler dışında aşırı isteksizdirler.
• Verilen bir sorumluluğu sürekli ertelemekten ötürü, sonunu getirmede zorluk çekerler.

Hiperaktivite: Çocuğun gelişim düzeyine oranla çok daha hareketli, aceleci veya aşırı konuşkan olmasıdır. Hiperaktiviteye sahip çocuklar, genellikle aşağıdaki belirtileri gösterirler;

• Otururken bile kıpır kıpırdırlar.
• Sürekli etrafta amaçsızca gezinir ve koşma ihtiyacı duyarlar.
• Çoğunlukla aşırıya kaçacak derecede konuşurlar.
• Etkinliklere veya oyunlara sakin bir şekilde katılmakta zorluk çekerler.
• Uygun olmayan yer ve zamanlarda koşma, tırmanma gibi eylemlere geçerler.

Dürtüsellik: Çocuğun sonunu düşünmeden eyleme geçmesi olarak tanımlanan dürtüsellik, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda en fazla problem yaşanan belirti kümesidir. Dürtüselliğe sahip çocuklar, genellikle aşağıdaki belirtileri gösterirler;

• Sabırsızdırlar.
• Korkusuzdurlar, eyleme geçerken yaşıtlarına oranla cesur davranırlar.
• Sıralarını beklemekte güçlük çekerler.
• Empati kurmakta zorluk çekerler.
• Verilen yönergeleri sonuna kadar dinlemezler.
• Kurallı oyun oynamakta problem yaşarlar.
• Grup oyunlarında agresif olurlar.
• Çevrelerine sözle ve fiili rahatsızlık verirler.
• Kuralları sevmez, otoriteye karşı çıkarlar.
• Karşılarındaki kişilere orantısız tepki verirler.
• Yaşadıkları zarar verici veya üzücü bir olaydan ders çıkarmazlar.
• Diğer çocuklarla oyun oynarken ya da bir grup etkinliğine katılırken, sürekli kendi isteklerini yerine getirmeye çalışırlar.

DEHB’in Görülme Sıklığı Nedir?

Yapılan araştırmalara göre, DEHB’nin çocuklarda görülme sıklığı %3-6 arasındadır. Erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla daha fazla görülür.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri

DEHB’nin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin üzerinde durulmaktadır.

Genetik: DEHB’nin kalıtsal olduğu kesinleşmese de, yapılan araştırmalara göre, tanı alan çocukların birinci derece akrabalarında da DEHB tanısına rastlanmıştır.

Biyolojik: Yapılan araştırmalar, sinirler arası iletişimi sağlayan ve nörotransmiter adı verilen kimyasallarda; dopamin, serotonin ve nöropinefrin ile DEHB bozukluğu arasında ilişki olabileceğini göstermiştir.

Çevresel Faktörler: Annenin gebelik sırasındaki beslenmesi, ilaç, alkol, sigara kullanımının, ayrıca doğum sırasında veya sonrasında yaşanan tıbbi sorunlarının, erken doğum, düşük doğum ağırlığı, demir eksikliği, kimyasal zehirlenme gibi nedenlerin de DEHB’ye neden olduğu düşünülmektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tıbbi bir sorun olduğu için, anne baba ya da bakım veren kişilerin buna neden olduğu inancı yanlıştır. Anne babaların bu noktada dikkat etmeleri gereken, çocukların uyum problemleri ve akademik alanda yaşadıkları zorlanmalarda, doğru tutum ve davranışlar sergileyerek tedavi sürecine destek olmalarıdır.

GELİŞİM DÖNEMLERİNE GÖRE DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU

Bebeklik Dönemi
Birçok anne baba, çocuklarının farklı olduğunu bebeklik ve erken çocukluk döneminde fark eder. Belirtiler arasında anne babaların İlk fark ettikleri, çocuklarının aşırı haraketliliğidir. Ebeveynleri bu çocukları genellikle huzursuz, atlayan, zıplayan, sürekli hareketli biçimde tanımlarlar. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar, bebeklik dönemlerinde ayrıca uykularından da sık sık uyanır ve kucağa alınmamaya karşı direnç gösterebilirler.

Oyun ve Okul Öncesi Dönem
DEHB’si olan çocuklar, bu dönemde daha fazla dikkat çekmeye başlarlar. Temel belirtilerin yanı sıra, başka çocukları itip kakma, oyuncaklarını çekme, sıra bekleyememe, vurma, bağırma gibi zarar verici davranışlar daha yoğun gözlemlenir. Yaşıtlarının yapmaktan korktuğu oyunlara kolayca girer, gürültülü oyunları tercih ederler.

Okul Dönemi
Okul döneminden önce genellikle uyum problemleri görülürken, okulla birlikte bu problemlere yönergelere uyma, dersi takip etme konusunda sıkıntılar ve ders dışındaki şeylerle uğraşma eşlik eder. Ders çalışma ve ödev yapma konusunda genellikle sorun yaşarlar ve bu durum anne babayla çocuk arasında iletişim problemlerinin yaşanmasına neden olur.

Akademik sorunlar dışında birinci ve ikinci sınıflarda aşırı hareketlilik, çok konuşma gibi problemler devam ederken, 8-9 yaşlarından itibaren doğruyu söylememe, büyüklerle tartışmaya girme, arkadaşlarla sık sık kavga etme gibi davranış sorunları başlar.

Ergenlik Dönemi
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, ergenlik döneminde de sık karşılaştığımız bir bozukluktur. Bu çocuklar, düşünmeden hareket etme, öfkelenme, dikkatlerini kolayca toplayamama ve kimlik karmaşası yaşama konularında akranlarına göre daha fazla sıkıntı yaşayabilirler. Davranış sorunları ve akademik problemlerin devam etmesi, ebeveyn ve öğretmenlerin tepkisinin artmasına neden olurken, gençlerin kendine güvenleri ve gelecek ile ilgili planlamalarında sorunlara yol açabilir.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU TEDAVİSİ

DEHB’nin tedavisinde ilk adım ailenin “çocuktur yapar”, “zamanla düzelir” gibi düşünceleri bir kenara bırakıp, bunun tıbbi bir durum olduğunu kabul ederek uzmanlardan destek almalarıdır. DEHB’de psikiyatr, psikolog, aile, okul işbirliği ve tedavinin devamlılığı, tedaviden olumlu sonuçlar alınması için oldukça gereklidir.

DEHB’de ilaç tedavisi yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Tedavide kullanılan ilaçlar merkezi sinir sistemini uyararak dikkat, dürtü ve davranışların düzenlenmesine etki gösterir. Ayrıca ilaç tedavisinin düzenlenmesi ve etkili bir şekilde devam edebilmesi için, ailenin ve öğretmenin ilacın gün içerisindeki etkileri ile ilgili gözlemleri önemlidir.

DEHB’li bireylerde psikoterapiyle olumsuz davranışların düzenlenmesi ile ilgili çalışılır. Ayrıca bu davranışlar üzerinde etkisi olabilen aile iletişimi, ilişki problemleri için de bireysel ya da aile terapisi uygulanabilir.

Tedavide aile ve okulun yapması gereken, çocuğun durumu hakkında bilgilenmektir. Dikkat eksiklği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip çocuklar, akademik alanda ve sosyal ilişkilerde yaşadıkları zorlanmalarda, suçlanmamalı ve azarlanmamalıdır. Bu çocuklar için hedef davranışlar belirlenmeli ve süreç içerisinde yaşanan problemler için sabırlı bir şekilde hatırlatmalar yapılmalıdır.

kaynak