demir

Dünyada en sık rastlanan besinsel eksikliktir. Bunun sonucunda da kansızlık oluşur. Demir eksikliği anemisi denilen, kandaki alyuvarların hem ebatça küçülmesi hem de içlerinin boşalması özelliği gösterir. Bu durum kan sayımı tetkikinde anlaşılır. Günümüzde kan sayımı cihazları tetkikleri otomatik olarak yapmaktadır. Bu sonuçlarda yazılan Harflerin anlamları;

MCV ( =ortalama hücre hacmi),
MCH (=ortalama hücre hemoglobini),
MCHC (=ortalama hücre hemoglobin konsantrasyonu).

Demir eksikliğine bağlı kansızlıkta bu üç değer de düşük olacaktır. Kesin tanı serum demirinin düşük olduğunu görmekle mümkündür. Buna bağlı olarak total demir bağlama kapasitesi de artmış olacaktır. Halsizlik, kalp çarpıntısı, nefes darlığı ve iştahsızlık en sık olarak hekime başvuru şikayetidir. Okul çağındaki çocuklarda öğrenme zorluğu diğer sık olarak görülen yakınmadır. Baş ağrısı, kilo kaybı, kabızlık, hastalıklara karşı direncin düşmesi meydana gelir. Kansızlığın sonuçlarında deri ve diğer dokuların renginin solukluğu, saç dökülmesi, kaşıntı, saç ve tırnaklarda çatlamalar ortaya çıkar. Çocuklarda Pika denilen aslında yenilmeyen toprak, kömür, duvar sıvası gibi maddelerin yenmesi hali demir eksikliğinin bir başka sonucu olabilir.

Daha öncesinde yazıldığı üzere gereksinim insanların bulundukları duruma göre değişmektedir.
Önerilen alınması gereken miktarlar:

Bu yazılan miktarlar alınması önerilen miktarlar olup, emilimi olumsuz etkileyen faktörler olmadığı varsayılarak yazılmıştır. Ayrıca ortalama rakamlardır. Her adet kanaması gören kadın ayni miktarda kan kaybetmemektedir. Kimi kadınların adet kanamaları fazla olmakta dolayısı ile demir gereksinimi de daha fazla olmaktadır.

Depolanma özelliği olması fazlalık sorunlarına yol açmasına neden olmaktadır. Fazlalık sorunu aşağıdaki durumlarda meydana gelir.

A. Demirin barsaktan aşırı emilmesine bağlı

1. Genetik bir hastalık sonucu,
2. İlaç ve beslenme ile
3. Kronik alkol alımı
4. Bazı kan hastalıkları sonucu alyuvarların parçalanması

B. Kan nakilleri

Demir fazlalığı sonucu oluşan belirtiler şunlardır:

Deride biriken hemosiderin sonucu kızıl-kahve renk alması, halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, baş ağrısı, bulantı, kusma, nefes darlığı gibi yakınmalar.

Karaciğerde siroza kadar giden değişiklikler, İç salgı bezlerindeki birikime bağlı, yapılan salgıların azalması sonucu değişik yakınmalar.

Kalp adalesinde depolanan demir nedeniyle kalp çalışmasında sorunlar.

Besinlerin içerdikleri demir genel olarak bitkilerde, hayvansal gıdalara oranla hem daha az miktarda hem de vücuda düşük oranda yararlı olduğunu belirtmiştim. Ayrıca bitkilerin yetiştiği toprak da diğer yönden önemlidir. Eğer toprak demir yönünden zengin değilse burada yetişecek olan bitkilerin ve bu bitkilerle beslenen hayvanlarında demir içerikleri düşük olacaktır. Diğer bir etkili faktör bitkilerin işlenmesidir. Diğer vitaminlerde olduğu gibi demir de özellikle tahıl tanelerinin dış kısmında bulunur. Buğday öğütülürken demirinin % 75 i kepeğinde kalır, yani buğday unu tane buğdaya göre ancak % 25 demir içerir. Fakat bu tahıllarda bulunan fitatlar mevcut olan demirin emilmesi üzerine olumsuz etkilidir. Demir tencere ve demir mutfak aletleri besinlere demir katma açısından etkilidir. Bitkilerden genel olarak demir gereksinmesinin karşılanmasını beklemek doğru değildir. Vitamin yönünden zengin olmalarına karşın bitkiler demir için iyi bir kaynak olamazlar. Fakat bazı türleri diğerlerine oranla daha fazla demir içerirler.

Hayvansal gıdalardan kırmızı sakatat en zengin olanı. Diğer kırmızı et, tavuk, yumurta, kabuklu deniz mahsulleri ve balık ( en zengini samon) demir yönünden yararlı gıdalardır. Bitkilerden ise buğday, darı, yulaf taneli halde iken zengin durumdadır. Taneli baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler (en zengini kara lahana) demir içermektedir. Ispanak demir içeriği zengin diye bilinmesine karşın bu doğru değildir. Zira içerdikleri oksalat nedeniyle ıspanak, kara lahana gibi bir çok sebzenin yapısında bulunan demirin vücuda bir faydası olmamaktadır. Kuru üzüm, kuru kayısı, kuru erik, badem, fıstık, ceviz gibi kuruyemişler ile çekirdekler (kabak, ay) demir yönünden zengin olmamakla beraber tatminkardır. Pekmez 1 çorba kaşığında 3 mg. demir içerir.