Çoğu anne için
bebeğini ne zaman ve nasıl sütten keseceğini belirlemek emzirmenin en zor yanıdır. Bebeklerin ne
zaman sütten kesilmesi gerektiğine dair farklı görüşler bulunmaktadır. Örneğin, sağlıkçılar
emzirmeyi bırakmak için 2 yaş gibi ileri zamanları önerirken, kişilik gelişimi teorisyenleri en
fazla 9-12 aylık döneme kadar emzirmeyi tavsiye etmektedir. Ayrıca, her bebek ve anne çiftinin
kendine özgü ihtiyaçları bulunduğundan sütten kesmenin ideal zamanlaması kişiden kişiye
değişebilmektedir. Benim önerim, bebeğinizi ne zaman sütten keseceğinizin kararını verirken, hem
anne olarak beklentilerinizi hem de bebeğinizin fiziksel ve psiko-sosyal gelişimini takip eden bir
uzmana mutlaka danışmanızdır.
Sütten kesmek için doğru zamanı belirlemek bir yana,
sütten kesme yöntemi olarak da size ve bebeğinize uygun seçeneği bulmanız önemlidir. Yüzyıllar
boyunca sütten kesmeyle ilgili farklı yöntemler denenmiş ve geliştirilmiştir. Temelde iki çeşit
sütten kesme yöntemi bulunmaktadır: “Azaltarak sütten kesme” ve “bir anda sütten
kesme”.
AZALTARAK SÜTTEN KESME: Emzirmeyi
adım adım azaltarak ortadan kaldırmak modern kültürde en çok kabul gören sütten kesme yöntemidir. Bu
yöntem şu şekilde işler: Bebeğiniz/çocuğunuz günlük emzirmelerden herhangi birine ilgisini
yitirdiğinde o emzirmeyi atlamaya başlarsınız. Yani o emzirme vaktinde bebeğinize meme vermek
yerine, yaşına bağlı olarak biberon vermeyi ya da başka bir yiyecek sunmayı denersiniz. İlerleyen
haftalar boyunca gün içindeki diğer emzirmeleri de birer birer atlayıp biberon ya da başka bir
yiyecekle değiştirmeye devam edersiniz. Bu şekilde adım adım bebeğinizin anne memesini emme ihtiyacı
azalır ve emzirme biter.
Bu yöntem her ne kadar mantıklı ve uygulanabilir gözükse de başarılı
olması iki şeye bağlıdır: Bebeğiniz gün boyunca belirli vakitlerde emiyor olmalıdır ve emmek
istemesinin tek sebebi açlık olmalıdır. Örneğin, karnı acıkmasa bile sadece canı istediği için emen
ve gün boyunca onlarca kez emzirdiğiniz bir bebeğiniz varsa bu yöntemin işe yaraması oldukça zordur.
Bu yöntem, özellikle 1 yaş ve sonrası çocukların anne memesini bir tür rahatlama, gevşeme ve zevk
unsuru olarak kullandığı durumlarda o kadar etkin değildir. 1 yaş ve üstü çoğu çocuk, azaltarak
sütten kesme sürecinde çok daha huzursuz ve meme konusunda çok daha talepkar hale gelebilmektedir.
Emzirmeyi azaltarak sütten kesme yöntemi, daha çok bebeği 6-12 ay arası dönemde olan anneler
kullanabilir.
BİR ANDA SÜTTEN KESME: Bir anda
sütten kesme yaklaşımı çoğu toplumda bebekleri sütten kesmek için yaygın şekilde uygulanmaktadır.
Bir anda sütten kesmek derken, tamamen anne sütüyle beslenen bebeği bir gün içinde yetişkin gibi
beslemeye başlamak kastedilmemektedir. Genellikle bir anda sütten kesme yöntemi en az 1 ve üstü
yaşlardaki, değişik yiyecekleri zaten yiyor durumda olan çocuklara uygulanır.
Bir anda sütten
kesmek için farklı teknikler vardır: İğrendirme (Aversion): Bir anda sütten kesmenin en sık
kullanılan versiyonu anne memesinin tadını ya da görüntüsünü değiştirerek çocuğu iğrendirme
yöntemiyle memeden vazgeçirmektir. Örneğin; Meksika’da çoğu kadın göğsüne kıvamlı kakao sürüp
çocuğa bunun “kaka” olduğunu söylemekte ve doğal olarak “kaka” yemek
istemeyen çocuk kolaylıkla memeden uzaklaşmaktadır. Yeni Gine’deki geleneksel toplumlarda ise
kakao yerine memeye çamur sürerek sütten kesme yaygındır.
Dünyadaki çoğu toplumda memeye
aloe, acı biber, hardal hatta ketçap gibi çocuğa itici gelebilecek tatlar sürerek sütten kesme
yöntemi uygulanmaktadır. Yine de Batı toplumlarında özellikle 18. yüzyılın ortalarından sonra kötü
tatlar kullanarak sütten kesmeye daha az rastlanmaktadır. Bunun sebebi Batı’da çoğu bebeğin 1
yaşını bulmadan emmeyi bırakıyor olmasıdır. Küçük bebeklerin anne memesine olan bağı daha zayıf
olduğundan sütten kesmeye dirençleri de daha azdır. Daha önce belirtildiği gibi 6-12 aylık dönemdeki
çoğu bebekte azaltarak sütten kesme yöntemi kolaylıkla işe yaramaktadır.
Ayrılma: Bir anda
sütten kesmenin yaygın şekilde kullanılan bir diğer versiyonu da ayrılma yöntemidir. Anne çocuğu
birkaç günlüğüne babayla/bakıcıyla evde bırakır ya da büyükanneye/başka bir akrabaya gönderir. Bu
yöntem endüstri devrimi öncesinde İngiltere’de ve Amerikan kolonilerinde oldukça yaygındı.
Halen bazı Batılı kadınlar bu yöntemle bebeklerini sütten kesmektedir.
Ayrılma yönteminde
çocuğun hayatından hem anne memesinin sunduğu rahatlık hem de annenin yakında olmasının verdiği
güven hissi geri çekildiğinden, bazı yaklaşımlar bu yöntemin çocuk için sakıncalı olabileceğini
savunur. Oysa, uygulamada ayrılma yöntemiyle sütten kesilen çoğu çocuğun annesinin yokluğunda onu
özlediğini ama uzun süreli bir üzüntü yaşamadığını gözlemlemekteyiz. Eğer annenin yokluğunda
baba/bakıcı/büyükanne olması gereken duyarlı ve sevecen tavrı sergiliyorsa, çocuk annenin özlemine
rağmen günlerini sağlıklı ve mutlu şekilde geçirebilmektedir. Anne döndüğünde ise çocuk meme istese
bile, bu konuda o kadar kararlı ve ısrarcı olmamaktadır. Annenin emzirmeden kucakta tutma önerisini
kolaylıkla kabul etmektedir. Çoğu anne zahmetli iğrendirme ve azaltarak sütten kesme yöntemlerine
göre ayrılma yönteminin oldukça kolay, etkin ve sorunsuz olduğunu söylemektedir.
Eğer
emzirmeye devam ettiğiniz çocuğunuzdan birkaç günlüğüne ayrılmanız gerekiyorsa mutlaka onu tanıdığı,
bildiği, sevdiği kişilerle bırakın. Yanına mümkün olduğu kadar çok tanıdık eşya verin; bir battaniye
ya da yastık, yumuşak bir oyuncak ya da bebek, birlikte okuduğunuz kitap, kendi resminiz, üzerinde
sizin kokunuz bulunan bir eşarp vb. Ayrılmadan önce çocuğunuza ne kadar süre yanında olmayacağınızı
anlatmaya çalışın: “2 gece bensiz uyuyacaksın. 3. gece yanında olacağım” gibi.
Çocuğunuzla siz yokken ilgilenecek kişiyi çocuğunuzun sevdiği yiyecekler, aktiviteler, tercih ettiği
uyuma şekli konusunda mutlaka bilgilendirin. Eğer çocuğunuz uykuya dalma yöntemi olarak emmeyi
benimsemiş, gece boyunca da meme isteyen bir bebekse bakıcıyı bir ya da iki gece boyunca fazlasıyla
zorlanabilecekleri konusunda uyarın.
ÖZET İster
azaltarak, isterseniz bir anda sütten kesmeyi deneyin, sütten kesme sürecinde çocuğunuza mutlaka
empatik davranmalısınız. Sütten kesme sürecinde çocuğunuza en az emzirdiğiniz dönemdeki kadar yakın
olmayı ve sevgi göstermeyi ihmal etmeyin. Sütten kesme sürecinde de, diğer her konuda olduğu gibi,
kendinizden emin olmanız çocuğunuzun size güvenmesini sağlamak için en önemli nokta olacaktır.
Sınırları net şekilde belirleyin ve onlara sadık kalın. Tutarsızlığınız çocuğunuzun kafasını
karıştıracak ve anksiyetesini yükseltecektir. Sütten kesme aşamasında tutarlılığın önemini bilmenize
rağmen esnekliğin de gerektiğini unutmayın. Eğer sütten kesme çabanız çocuğunuzu gerginleştiriyorsa,
bu durumda planınızı değiştirmeniz en doğrusu olur; bir süre daha (günde bir ya da iki kez)
emzirmeye devam edebilirsiniz. Çocuğunuz birkaç hafta/ay içinde gerginliğini atıp yeniden mutlu
haline döndükten sonra, sütten kesme onun için çok daha sorunsuz olacaktır.