Çocukların iyi uyuma alışkanlıklarını bilerek doğduğuna ya da ebeveynlerin onlara bu alışkanlıkları kazandırabileceklerine inanırız. Ve çocuğumuz bir uyku sorunu yaşadığında ya da biz böyle bir sorun olduğunu düşündüğümüzde hemen kendimize yükleniriz.
Çocuğumuzun gereksinimlerini anlamak ve karşılamaya çalışmak, bunu yaparken de kendi yaşamsal haklarımızı (uyku, kendine vakit ayırma gibi) karşılamayı istemek en doğal hakkımız. Ancak bunu sağlayabilmek her zaman elimizde değil.
Çocukların uyku düzenleri genellikle onların duygusal, fiziksel veya psikolojik gelişmeleri, ebeveynlerin bu gelişmeler karşısında takındığı ya da takınmadığı tavırlardan etkilenir, değişime uğrar.
Çocukların yaşlarına göre uyumları gereken süreleri gösteren tablolara rastlamış olabilirsiniz. Bu tablolardaki rakamlar çocuğunuzun ortalamadan ne kadar farklı olduğunu göstermek dışında bir anlam taşımazlar. Bu rakamlara bakarak çocuğunuzun anormal olduğunu düşünmeyin, sadece nasıl gelişmesi, davranışları birbirinden farklıysa çocukların uyku süre ve alışkanlıklarının da birbirinden farklı olduğunu hatırlayın.
Yeni doğmuş bebeğin ilk gereksinimi, emzirilmektir, böylece hem anne sıcaklığını hissedecek hem de beslenmiş olacaktır. Sadece bazı bebekler ilk günlerinde bol bol uyur. Süt miktarı ve beslenme süresi arttıkça bebek daha uyanık hale gelir. İlk 5 haftada çok uzun olan sabah uykuları giderek kısalır, en uzun uyku gece uykusu olmaya başlar. İlk 6 ayında bebekler gecede 1-2 kez uyanırlar ve gün içinde 1-2 kez uyurlar. Bu dönemde bebeklerin uykusu sesten oldukça etkilenir. Birinci yılın sonlarına doğru ise 10-12 saat aralıksız gece uykusu uyuyan çocuklar vardır. Çoğunlukla öğleden sonraları olmak üzere günde bir kez de uyurlar. 1-3 yaş arasında gündüz uykuları neredeyse kaybolmakla birlikte hala uyumak isteyen çocuklara da engel olmamak gerekir. Gece uyanmaları kaybolma eğilimindedir. Hatta çocuklar bu yaşlarda uyanık kalmak, etrafta olup biteni kaçırmamak için mücadele ederler. Gece korkularının başladığı dönemler de bu aralara rastlar. Yalnız uyumaktan hoşlanmazlar. Uyku sorunlarının en yoğun yaşandığı dönemlerden biri bu dönemdir. Okul öncesi dönemde çoğu çocuk gündüz uykusu uyumaz, bazıları yuva sonrası uyuyabilir.
NE TÜR SORUNLAR GÖRÜLEBİLİR
Yeni doğan bebekler uyumak için genellikle sarılıp sarmalanmak ister, bu dönemlerde bebeği kucakta uyutmak sakıncalı olmayacaktır. Bebek size ne kadar yakın olursa kendini o kadar güvende hissedecektir. Gece gündüzün birbirine girdiği durumlarda gece beslenmelerini kısa tutmaya gayret edin, ışık yakmamaya çalışın. Cildi çok hassas değilse bezini değiştirmeyebilirsiniz. Gece uyutttuğunuz yer ile gündüz uyuduğu yerin farklı olması daha iyi olacaktır. Gece ağlamaları olduğunda emmesine izin verin, sırtını sıvazlayın, beşikte veya kolunuzda sallayın, ortamını değiştirmeyi deneyin. Bazen bebeği başkasına vermenin de yararı olabilir. Onu uyutmaya çalışırken gerilmiş, sıkılmış olabilirsiniz, uykusuzluk sizi de yormuş olabilir, başka biri o an için bebeğe karşı daha sakin olabilir. İlk bir yılda çocuklar gece uyandığında ve bu sıklıkla tekrarlandığında yorucu olabilir. Bu dönemde çocuğu uygun bir düzene alıştırmak kolay olmayabilir. Yine de bu konuda bir şeyler yapmak istiyorsanız 9-10. aydan sonra denemeniz daha iyi sonuçlar verecektir. Her ikiniz için de doğru zamanı seçin, zor bir süreç olabileceğinden yaşamınızda önemli bir değişiklik olmadığı ve kendinizi güçlü hissettiğiniz bir dönemi seçmenizde yarar var. Gece uyandığında çocuğunuzu istiyorsa yanına giderek onu sakinleştirmeye çalışın. Sohbet etmek, oyun oynamak uykusunu iyice dağıtacaktır. Sessizleştiğinde yanından ayrılın. Tekrar ağlarsa yaptıklarınızı tekrarlayın. Bu durum defalarca tekrarlanabilir. Bu nedenle kayıt tutabilir ve günler içindeki değişimleri görebilir, böylelikle kendinizi daha iyi hissedebilirsiniz. Bir hafta içinde çocuğunuz bu duruma alışacaktır. Yorgunsanız, defalarca bu işi yapacak enerjiniz olmadığını hissediyorsanız kendinizi suçlamadan ve kızmadan onu yatağınıza alın. Ancak çocuğunuzun bu değişken tutumu anlamasını beklemeyin, o yine ağlamasını sürdürerek istediğini elde etmeyi deneyecektir.
Yürümeye başlayan çocuklarda uyku sorunları daha da çeşitlenebilir. Gece korkuları bu dönemlerde başlar. Çocuğunuza onu koruyacak canlıları içeren bir masal anlatmak, bazen bebeklik döneminde söyleyip onu rahatlattığınız bir şarkı mırıldanmak, yanına onu koruması için bir oyuncak koymak, gece yanına gelip kontrol edeceğiniz şeklinde söz vermek çocuğun geceye ait korkularını hafifletebilir. Odası çok karanlık veya sessiz ise yakacağınız ufak bir ışık veya sakin ve kısık sesle çalan bir müzik uykuya geçişi kolaylaştıracaktır. Yatak saatinde bazı alışkanlıklar edinmek çocukların tek başına yatmasını kolaylaştırabilir. Uyku öncesi yıkanmak, yanına bir oyuncak almak, oyuncaklarına iyi geceler demek, evdekileri öpmek, ufak bir hikaye (korkutucu öğeler içermeyen) dinlemek gibi törenler uyku zamanının geldiğini haber verir ve yalnız uyumasını kolaylaştırabilir. Zaman zaman çocuğunuzu kendi yatağınıza almak, sizlere sarılıp uyumasına izin vermek de rahatlatıcı olabilir. Ancak bunun sürekli bir durum olmadığı söylenmezse, çocuklar hep aynı şeyi isteyeceklerdir. Çok bıktığınız anlarda değil de önceden çocuğunuzla konuşup, “Bu gece bizim yatakta birlikte uyuyalım” şeklinde plan yaparak aile yatağı oluşturursanız daha rahat edersiniz. Gece yarısı korkuyla yanınıza gelen çocuğunuzu da hemen yatağına göndermek yerine bir süre yanınızda yatırıp sakinleştirmek, sonra da duruma göre yatağına yatırmak veya yanınızda yatmasına izin vermek daha uygun bir yaklaşım olacaktır. Çocukların yatma törenleri olsun, yanızda yatmak isteme davranışları olsun okul dönemine kadar hatta okul sonrası da devam edebilir. Bu doğal bir durumdur. 10 yaşındaki oğlunuz sizinle uzanmak veya bir gece anne ve babasıyla birlikte yatmak istiyorsa, bunu çok doğal karşılayın. Unutmayalım ki; hiç bir yaşta yalnız yatmaktan çok da fazla hoşlanmayız aslında.
UYKUYU BÖLEN NEDENLER
Çocuğunuzun uykusu sık sık bölünüyorsa kontrol edilmesi gerekli bazı noktalar göz atmak iyi olacaktır.
• Terli mi?
• Üşümüş mü?
• Işık fazla gelip uyumasına engel oluyor mu?
• Karanlıktan etkileniyor mu?
• Gürültüden rahatsız oluyor mu?
• Giysisi rahatsız ediyor mu?
• Altını mı ıslatmış?
• Diş mi çıkarıyor?
• Sıcak bir yerdeyseniz susamış olabilir mi?
• Herhangi bir hastalığı var mı?
Tüm bu sorunlar yoksa yukarıda bahsettiğimiz yöntemleri kullanarak çocuğunuzu tekrar uyutmayı deneyebilir, çok zorlandığınız noktada yanında yatabilir veya onu yanınıza alabilirsiniz. Böyle davranmak durumunda kaldığınızda kendinize kızmayın. Zaman zaman çocukların sizin sıcaklığınıza gereksinimi olduğunu da hatırlayın.
UYKUYA HAZIRLIK
1 yaşından sonra çocuğunuzu yatağında yalnız yatmaya alıştırmaya başlayabilirsiniz. Zamanlama konusunda çocuğun yaşı kadar sizlerin ruhsal durumu da önemli; siz veya eşiniz gergin bir dönemdeyseniz, ev içinde veya yaşamınızın diğer alanlarında değişiklikler oluyorsa bu işi denemeyi ertelemenizde yarar var. Kendinizi hazır hissedip başladığınız halde çocuğunuzun ağlamaları veya gecenin büyük kısmının bu işe ayrılması sonucu yorulduğunuzu, bıktığınızı hissettiğinizde ara verin veya erteleyin. Hissettiğiniz gerginlik çocuğunuza yansır ve uyuma sürecini oldukça güçleştirir. Hem siz hem de çocuğunuz çok yıpranmış olursunuz. Şimdi daha iyisiniz ve tekrar denemeye karar verdiniz. Bu arada büyüklerden, komşulardan gelen öneriler size uygun gelmiyorsa uygulamayın. Kendi hislerinize, sezgilerinize güvenin. Her çocuğun farklı özellikleri vardır ve kendi çocuğunuzu en iyi siz tanır, gereksinimlerini en iyi siz bilirsiniz. Öncelikle uykuya gitmeden önceki etkinliklerin daha sakin olmasına dikkat edin. Uyku saatini çok fazla değiştirmeyin ve uyuyacağı saatten 15-20 dakika önce hazırlıklara başlayın. Uyku öncesinde yemek gece uyanmasına, karın ağrısına, tuvalet gereksinimine neden olabileceğinden kısıtlı tutmaya çalışın. Çocuklar sadece uykuya gidişi uzatmak için yemek isteyebilirler. Pijamalar giyilip dişler fırçalandıktan ve tuvalete gidildikten sonra beraber planladığınız uyku törenini gerçekleştirebilirsiniz. Yatakta masal veya hikaye okumak, sizin yatağınızda bir süre birlikte uzanmak, şarkı söylemek uyku öncesi birlikte yapabileceğiniz şeylerdir. Sohbeti uzatmak uykuyu kaçırabilir. Kendini yalnız hissetmemesi için yanına oyuncak vermek, ışığı hafif açmak, oda kapısını aralık bırakmak, bazen de odada kısık sesle müzik çalmak yararlı olabilir. İyi geceler deyip, öperek yanından ayrılmayı deneyin. Daha küçük yaşlarda hemen odadan ayrılmanıza tepki verebilirler. Biraz odada sessizce oturmak ve yavaş yavaş (önce odanın kapısına, sonra koridora çıkmak gibi) odadan ayrılmak daha iyi olabilir. Başlangıçta ağlamalar olacaktır. Kısa bir süre bekleyin, protesto ağlaması ise susacaktır. Ağlamanın, protesto ağlayışı mı yoksa bir nedene mi bağlı olduğunu anlamanın en iyi yolu hislerinize güvenmektir. Ancak 15-20 dakika sonunda hala ağlıyorsa yanına gidip çocuğunuza sarılın, biraz yanında kalın ve sakinleştikten sonra tekrar deneyin. Kendini yalnız hissetmesine izin vermeyin. 2-3 deneme sonunda ağlama devam ediyorsa, o gün için uyuyana kadar yanında kalmak daha iyi olabilir. Ertesi gün tekrar denersiniz. Bu sürecin zorlu ve çok sabır gerektirdiğini unutmayın.
NE ZAMAN YARDIM ALMALI?
• Çocuğunuz iyi uyumadığı için kendinizi sorumlu-suçlu hissediyor, sürekli iyi anne olmadığınızı düşünüyorsanız,
• Çocuğunuzun uyku miktarının veya düzeninin yaşıtlarından çok farklı olduğunu düşünüyorsanız,
• Her şeyi denediğiniz halde hiç bir şeyin değişmediğine inanıyorsanız,
• Uyku sorununun çocuğunuzla ilişkinizin diğer alanlarına yansıdığını fark ettiyseniz;
Uzman bir aile danışmanından yardım almanızda yarar olacaktır. Unutmayın ki, sizin yaptıklarınız veya yapmadıklarınız, hisleriniz ve algılarınız çocuğunuzun uyku düzeninin oluşturulmasında büyük rol oynar. Aşırı kaygılı, gergin, kendini suçlayan tutumlar var olan sorunun büyümesine ve çocuğunuzla ilişkinizin gerginleşmesine neden olur. Zamanında ve doğru müdahele ile uyku bir sorun olmaktan çıkabilir. Siz de kaygılarınızdan arınır ve kendinize o uyduktan sonra bir yaşam zamanı bırakabilirsiniz.
