ÜYE OL | ŞİFREMİ UNUTTUM

Hayatın ilk 3 yılı çok önemli! Çünkü temeller atılıyor! Çünkü beyin gelişiminin yüzde 80’i ilk 3 yılda tamamlanmış oluyor! Çok hızlı bir büyüme, gelişme ve öğrenme söz konusu… Anlayacağınız ilk 3 yıl boşa geçmemeli! Anne ve baba farkında olarak ve fark yaratarak bebeğinin gelişimine nasıl destek olabileceğini mutlaka bilmeli… Nasıl mı?

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi öğretim üyelerinden Çocuk Sağlığı-Hastalıkları ve Yenidoğan Uzmanı Profesör Doktor Mehmet Vural ile bebeklik döneminin evrelerini ve bu evreler boyunca anne babaların bebeklerine nasıl destek vermesi gerektiği konularını konuştum. İşte, bebeğinizi büyütürken yaşamınıza ışık tutacak çok önemli bilgiler…

BEBEĞİN BEYİN GELİŞİMİ •    Beyin konusunda yapılan araştırmalarda, bebeğin dış dünya ve özellikle insanlarla olan iletişiminin beyin gelişimine pozitif etkiler yaptığının görülmektedir (özellikle temel duyular ve beceriler açısından- görme, işitme, dokunma, konuşma, motor becerileri gibi). •    Beyin gelişiminde erken çocukluk dönemi büyük önem taşımaktadır. Erken çocukluk dönemi beyin gelişiminde büyük önem taşımaktadır. Beyin konusunda yapılan araştırmalarda, bebeğin dış dünya ve özellikle insanlarla olan iletişiminin beyin gelişimine pozitif etkiler yaptığının görülmektedir (özellikle temel duyular ve beceriler açısından- görme, işitme, dokunma, konuşma, motor becerileri gibi) •    Beyin “kullanıldıkça” gelişmektedir. Kullanılmayan beyin bölmeleri ve bağlantılarının zaman içinde işlevini kaybettiği gözlenmiştir. 1 yaş itibariyle beyindeki bağlantılar (synapses) yaklaşık 20 katına artmaktadır. 3 yaş itibariyle çocuk beyni, erişkin beyninin yüzde 80 büyüklüğüne ulaşmakta ve 4 yaş civarında en yüksek beyin metabolizma aktivitesi gözlenmektedir. •    Bebeklerin gelişiminde uyku düzeni ve saatlerinin önemi büyüktür. Ertesi günü sağlıklı geçirebilmesi için uykusunu bölecek etkenlerin ortadan kaldırılması gerekir. •    Çocuklarımıza gereken güvenli ve sağlıklı altyapıyı hazırladığımız takdirde, onlar kendi hızla öğrenme sürecini yaşayacaklardır. Çocuklarımızın ihtiyaçlarına hassasiyetle yaklaşma, iyi ebeveyn olmanın temelinde yatar. Bunu sağlamanın yolu ise bebeklerin dünyasında yaşanan deneyimleri daha iyi anlamaktan geçer. Dünyayı bebeklerin gözünden gördüğünüzde, onu ikiniz için de daha iyi bir hale nasıl getireceğinizi bilirsiniz.

-Öncelikle sağlıklı bebek kimdir?
Ayına, yaşına uygun nörolojik gelişimini sağlayan, genetik yapısına uygun olarak ve düzenli beslenme sonucu kilo ve boy gelişimini de sağlayan ve de çevresiyle etkileşime giren, mutlu bebek; sağlıklı bebektir.

-Sağlıklı bir bebeğin evrelerini kısaca tanımlar mısınız?
Bebeğin doğumdan sonraki ilk evresi yenidoğan evresidir ve ilk 28 gün gerçekten çok önemlidir.  Bu dönemde bebek çok hassastır. Dünyaya yeni gelmiştir ve çevresindeki çeşitli riskleri bertaraf edecek güçte değildir. Enfeksiyonlara daha açıktır. Dolayısıyla daha çok korunması gerekir. Örneğin, mutlaka sırt üstü yatırılmalıdır, odasının sıcaklığı 21-22 derece olmalıdır, anne sütüyle beslenmelidir.

Doğumdan sonra bebek, ten teması ile annesine yönelir, emme refleksi ile süt alma ardınan yutma refleksi ile beslenmesini tamamlar. Anne sütünün koruyucu yapısı nedeniyle bebeklerin ilk 2 ay boyunca dışkıları da sıvıdır.

Yeni doğan, dünyayı bulanık görür, 25-30 santimden uzağı göremez. Nesneleri geometrik şekiller olarak algılar, siyah-beyaz-kırmızı rengi seçer. Hareketleri istemli değildir. Fakat seslere duyarlıdır. Anne karnında duyduğu sesleri anne sesini, babasının sesini tanır. Bebekler, birçok dilin oluşturduğu 150 farklı sesi ayır etme ve tanıma yeteneği ile doğarlar. Tenleri yetişkinlere oranla 4 kat daha ince ve hassastır.

ANNENİN MASAJINDAN ÇOK HOŞLANIYORLAR
-Yenidoğan döneminden sonraki gelişim aşamaları neler?
İkinci evre keşfetme evresidir, 3 ila 12. ayları içerir. Bebek bu evrede dış dünyayı tanımaya çalışır. 2.  aydan sonra bebekler hareketli aktif bir döneme hızla girerler. Görme kapasitesine paralel olarak motor kontrol sisteminin devreye girmesi ile el-kol-ayak hareketleri gelişmeye başlar. Dokunma duyusu gelişir. Annelerinin masajından mutluluk duyarlar. Bebek boyun kontrolünü sağlamış, yatakta dönme hareketleri yapıyor olsa da ancak 6. aydan sonra oturma becerisini gösterir. Hala tam görme becerisine sahip olmasa da ilk güne göre 2. kat uzaklıktaki nesnelere odaklanabilir. Uzaktaki annesini kokusundan ve sesinden tanıyor olacaktır. 7 aydan sonra oturmayı başaran bebekler, emeklemeyi denerler. Emekleme ve sıralama deneme yanılma ile bebeğin geliştirdiği becerilerdir. 9. ayda bebeklerin bacakları vücut ölçülerinin yüzde 33’ü kadardır. Yetişkinlerde bu oran yüzde 50’dir. Bebekler, kısa bacakları, gövdesi ve kocaman başı ile yürümekte zorlanır. Sarsak hareketlerinin nedeni de budur.

Üçüncü evre ise bağımsızlık evresidir, 12 ila 36. ayları içerir. Hayatının birinci yılından itibaren artık bebeklikten çıkar, çocuk sıfatını alır. Tam bağımsızlık dönemi başlamıştır. Çocuk konuşmayı öğrenir ve ona söylenenlerden çok şey anlıyormuş gibi görünür. Ancak dünyayı tecrübe ederek tanımaya devam eder, çünkü ona anlatılanlardan ziyade, çocuk bizzat tecrübe ettiği şeyleri anlamaktadır.

-İlk 3 yılda temeller atılıyor diyebilir miyiz?
Kesinlikle, çocuklarımızın geleceğinin temellerinin atıldığı yaşlardır. Bu yaşlarda çocuklarımıza ne kadar iyi bir gelişim sağlarsak, ileri yaşlardaki kişilikleri, becerileri ve zeka düzeyleri o kadar gelişmiş olur. Sağlam temeller üzerine bir bina inşa etmek ne kadar zor, zaman ve emek isteyen bir işse, çocuğumuzun ilk yılları da hem zor hem de çok emek sarf edilmesi gereken bir dönemdir. Bu dönemi bilinçli olarak geçirdiğimizde, fizik ve ruh sağlığı yerinde,  mutlu çocuklarımız olacaktır.

İLK YILLAR BOŞA GEÇİRİLMEMELİ!
-İlk 3 yıl beyin gelişimi açısından da çok önemli, değil mi?
Evet! Yenidoğan bebeklerimizin beyninde 100 milyar sinir hücresi olduğu düşünülmektedir. Ancak bu hücrelerin tek başlarına var olmaları yeterli değildir. Aynı zamanda hücreler arasındaki bağlantıların da iyi olması gerekir. Biz küçük yaşlarda bebeklerimizi ne kadar olumlu yönde uyarabilirsek, bu hücreler arası bağlantılar da o denli yoğun olacak ve çocuklarımızın zeka düzeylerine olumlu katkıda bulunacaktır. Unutmamalıyız ki, beyin ağırlığı ilk 3 senede doğumdaki ağırlığının 3 misline çıkmaktadır. İşte bunu için ilk yıllar boşa geçirilmemelidir. Çocuğun ilerideki zeka düzeyine en büyük etkisi olan yıllar bu yıllardır.

BEBEĞİNİZLE BOL BOL KONUŞUN!
-İlk 6 ayda sağlıklı bir bebek hangi özellikleri göstermelidir ve anne babalar bu dönemde bebeklerinin gelişimine nasıl destek olabilirler?
Bebek ikinci aya doğru göz ile sizi takip etmeye başlar. Annesinin sesini ayırt edebilir. Onunla bol bol konuşun. Bu dönemde evin en önemli konusu bebeğin yaptığı gülümsemeler olacaktır. Bebeğinize konuşarak ve gülümseyerek karşılık verin. Bebeğiniz dünyayı duyu organlarıyla tanır. Bu aylarda dokunma onun için çok önemlidir. Önce parmağınızı kavramaya başlayacaktır. Daha sonra avucuyla objeleri tutmaya başlayacaktır. Ona, objeleri önce gösterin sonra dokundurtun ve kavraması için yardımcı olun. Size gittikçe daha fazla ses çıkartacaktır, siz de ona karşılık verin. Onunla konuşurken sesler çıkarabileceğiniz gibi aynı zamanda tam kelimeler de kullanın. Bebeğinizin sosyal gelişimi için temas çok önemlidir. Bu sebeple ona dokunmaktan veya onu kucağınıza almaktan korkmayın. Onu şımartmazsınız. Aksine kucağınıza oturtarak, zıplatarak sosyal gelişimine katkıda bulunursunuz.

RENKLİ OYUNCAKLAR SEÇİN!
Henüz tek başına oturamadığı için kucağınıza yaslanarak oturacaktır. Bu aylarda bebeğinize oyuncak seçerken canlı renkli oyuncakları seçin. Siyah, beyaz, kırmızı, mavi, tercih edeceğiniz renkler olmalı. Elinde tutabileceği oyuncaklar, bebek aynaları ve ses çıkaran oyuncaklar onu bu aylardaki favori oyuncaklarıdır. Oyuncakları ağıza götürebileceğinden, boğulma riski ile karşılaşmamak için, küçük parçalı oyuncaklardan sakınmak gerekir.

-6. aydan 1 yaşa kadar bebeğin dünyasında neler oluyor?
Bebek, birkaç ay içinde emeklemeye bir süre sonra da yürümeye başlayacaktır. Hareketlenmenin başladığı bu aylar aynı zamanda bebeğinizin evdeki tehlikelerle karşılaşma riskinin, yani ev kazalarının başladığı aylardır. Etrafta ona zarar verecek objeleri uzaklaştırın. Evdeki tüm detarjan vb. kimyasal maddeleri yüksekteki dolaplara yerleştirin. Parmaklarını sokarak delikleri keşfetmek en büyük zevklerinden biridir; onun için elektrik prizlerini koruyucular ile kapatın. Dişler çıkmaya başladığı için diş etlerini kaşıma ihtiyacı olabilir, objeleri ağzına getirmek isteyebilir; buna izin verin.

TUVALET EĞİTİMİ VERMEYİN!
Bebeğiniz hala çok küçük ve bağırsaklarını kontrol etmesi imkansızdır. Evdeki büyüklerinizin baskılarıyla onlara tuvalet eğitimi vermeye çalışmayın. İnsanoğlu yavrusunun bir nörolojik gelişme hızı vardır. Ondan daha hızlı gitmesini istemeyin; onu buna zorlamayın. Bu aylarda birtakım heceler söylemeye başlayabilir. 1 yaşa yaklaşınca da tek ve kısa kelimeleri söyleyebilir. Ancak her çocuğun gelişim hızı farklıdır. Bir yaşında bebeğiniz konuşmuyor diye meraklanmayın. Bunu doktorunuza danışın, ancak bunun birçok çocukta normal olduğunu unutmayın.

BEBEĞE BAKIM VEREN KİŞİ ÇOK ÖNEMLİ!
İlk aylarda olduğu gibi ilk yılın ikinci yarısında da anne ve bebeğin günlük ihtiyaçlarını karşılayan ve onla temasta olan kişi bebeğiniz için çok önemlidir. Bu dönemde anneler bebeklerini bırakıp uzun yolculuklara çıkmamalı ve yine bebekle yakından ilgilenen yardımcı kişiler değiştirilmemelidir. Yine bu aylarda bebeğiniz yabancılardan ve sık görmediği kişilerden korkar. Bu onun normal nörolojik gelişiminin bir parçasıdır. Çok ender gördüğü akrabaların kucağına gitmek istemezse, onu bunun için zorlamayın. Bu aylarda asılı ve müzikli oyuncaklar çok ilgisini çekecektir. Açılıp kapanan ve ses çıkaran ve bebek aynası olan oyuncaklar önünde bir süre vakit geçirecektir. Kumaş ve plastik kitapları beraber okuyabilir ve ilerleyen aylarda sayfaları ona çevirtebilirsiniz. Yürümesine destek olacak oyuncaklar da onun hareketlenmesini arttıracaktır. Bu dönemde yürüteç kullanılmamalıdır. Hem ev içi kaza riskini arttırır hem de ayak kaslarının gelişimini yavaşlatır.

OYUNCAKLARINI PAYLAŞMAK İSTEMEZ!
-Peki, 1 ila 2 yaş arasında sağlıklı bir bebek hangi aşamalardan geçer, neler olur?
Yürüme çabaları artmış hatta düzgün yürümeler başlamıştır. Yine bu dönemde kendi kendine yemek yemek de isteyecektir. Ona izin verin ve yemeğin bir kısmını etrafa dökmesine göz yumun. Dokunarak öğrenmeye devam eder. Ona bu aylarda değişik şekil, renk ve dokuda oyuncaklar alın. Basit ritmik şarkılar hoşuna gider; beraber şarkılar söyleyin. Erişkinlerle ilişki hoşuna gider ve onları taklit eder. Bebeğinizin sizi taklit edeceğini unutmayın ve ona öğretmek istemediğiniz şeyleri önünde yapmayın. Bu dönemlerde istekler başlar ve bağımsız hareket etmeye çalışırlar. Onların bu bağımlıklarına saygı gösterin. Belirli sınırlar içinde müdahale etmeyin. Ancak limitleri aşacak olursa hareketlerini kısıtlayın.

Tek başına oynayabilir, ama diğer yaşıtlarıyla oynamak istemeyebilir. Hele oyuncaklarını paylaşmayı hiç istemez. Onu zorlamayın.

HER İSTEDİĞİNİ YAPMAYIN!
İstediklerini sinirlenmeler ve bağırmalarla yaptırmaya çalışacaktır. Onu anlayışla karşılayın, çünkü kendisini bu şekilde ifade etmektedir. Ancak her zaman her istediğini de yapmak durumunda değilsiniz.

Bu dönemde çocuk, yardımsız giyinmeye, yemek yemeğe, oyun oynamaya, resim yapmaya, küplerden evler yapmaya teşvik edilmelidir. Çocuk için oyunla eğitim arasında, zevk için yaptığı işlerle eğitici faaliyetler arasında fark yoktur. Çocuk durmadan öğrenir, tüm oyunlar ve oyuncaklar ona zevk verir. Çocuk için her şey yeniliktir, bundan dolayı neredeyse hiç sıkılmaz.

EN HIZLI NÖROLOJİK GELİŞİM İLK 2 YAŞTA GERÇEKLEŞİYOR!
İlk 2 yaş çocuğunuz hayatında en önemli evredir diyebiliriz.  Bu dönemde hayatının bir daha hiçbir döneminde olmayacak kadar hızlı bir nörolojik gelişim gösterecek, yine bu dönemde hem yürümeyi hem de konuşmayı öğrenecektir. İşte onun için bu dönemlerde bebeğinizi ne kadar doğru yönlendirirseniz, o kadar aktif, zekasını iyi kullanan ve mutlu çocuklara sahip olursunuz.

Röportaj fotoğrafı: Uygar Taylan