ÜYE OL | ŞİFREMİ UNUTTUM

Her anne baba çocuğunun büyümesini diğer çocuklarla karşılaştırır ve en iyi beslenip büyüyen çocuğun kendisininki olmasını ister. Bu kaçınılmazdır. Fakat, 0-18 yaş diliminde hangi faktörler büyümeyi etkiler, bunu çok iyi bilmek ve takip etmek gerekir.

Büyüme ve İştahsız Çocuk Uzmanı Prof. Dr. Benal Büyükgebiz ve Çocuk Sağlığı ve Çocuk Endokronoloji Uzmanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz çocukların büyümesini her yönüyle takip eden 0-18 Klinik’i açtılar. Hal böyle olunca Büyükgebizler’le büyüme kavramını tartışmak kaçınılmaz oldu. Büyüme nasıl bir süreç ve hangi değişkenlere sahip, merak ediyorsanız, Büyükgebizler’le yaptığım röportaja buyrun...

- Büyüme nedir?
Büyüme anne karnında başlayan, doğduktan sonra da erişkin yaş grubuna kadar devam eden bir süreçtir. Büyümenin durduğu 18 yaştan sonra birey erişkin yaş grubuna geçmiş olur. Çocukluk yaş grubunu karakterize eden en önemli fizyolojik özellik büyüme ve ona eşlik eden gelişme sürecidir. Genetik potansiyelinin belirlediği büyüme sürecindeki her çocuğun büyüme ve gelişmesi, beslenme ve hormonlarla doğrudan ya da dolaylı ilişkili etkiler altında şekillenir. Bu nedenle, 0-18 yaş grubundaki her  bebek, çocuk ve ergen büyüme ile ilgili az ya da çok sorun yaşar.

- Büyüme nasıl izlenir?
Büyüme, vücut ağırlığının ve boy uzunluğunun ölçülmesiyle izlenir. İlk yıllarda ve ergenlikte büyüme hızlı olmakla birlikte tüm çocukluk yaş grubunda büyüme devam eder. Eğer çocuk kendi yaş grubuna uygun (normal) sınırlarda büyüyor ise, bu durum onun sağlıklı olduğunu düşündürür. İlk yıllarda ve ergenlikte büyüme hızlı olmakla birlikte tüm çocukluk yaş grubunda büyüme devam eder. Büyümenin yavaşlaması veya durması ise, çocuğun sağlıksız olduğunun göstergesidir.

Bazı durumlarda, çocuğun hem boy uzunluğu hem de vücut ağırlığı geri kalır. Başka bazı durumlarda ise, çocuğun boyu geri kalsa da boya göre vücut ağırlığı normal sınırlarda büyümeye devam edebilir. Kısaca değişik nedenlerle hem boy uzaması hem de kilo artışında sorunlar yaşanabilir. Önemli olan sorunun nedeninin kısa zamanda belirlenmesi ve gerekli tedbirlerin alınması, gerekiyorsa tedavisinin yapılmasıdır.

ÇOCUK BÜYÜYORSA SAĞLIKLIDIR?
- Büyümenin izlenmesi, yani sağlıklı çocuğun takibi neden çok önemli?
Çünkü, ocukların sağlık durumunu değerlendirmede kullanılabilecek en iyi gösterge büyümedir. Eğer bir çocuk büyüyorsa, sağlıklıdır. Eğer bir çocuk büyümüyorsa, çocuğun sağlığı ile ilgili iyi gitmeyen bir şeyler mutlaka vardır. Büyümenin izlenmesi günümüzde çocukluk yaş grubunda beslenme bozuklukları ile mücadelede ilk ve temel adım olarak kabul edilir. Büyümenin izlenmesi yani çocukların düzenli olarak  boy ve vücut ağırlıklarının ölçülmesi ve zaman içinde gösterdikleri değişimin değerlendirilmesi gerekir.  Bebekler ilk yıl içinde çok hızlı büyüdükleri için, büyüme izlemleri de sık yapılmalıdır. İkinci yıldan sonra bu izlem 3-6 ay aralarla yapılabilir. İdeal ama uygulanamayacak bir izlem takvimi yerine, amaca ve koşullara uygun dinamik bir izlem önerilmelidir. İşte bu nedenle büyüme  izlemi, doğumdan sonra en kısa zamanda başlamalı, mümkün olan en sık (her fırsatta)  şekilde de sürdürülmelidir.

BÜYÜMEYİ ETKİLEYEN EN ÖNEMLİ FAKTÖR BESLENME!
-  Büyümeyi etkileyen en önemli faktörler hangileri?

Büyüme, beslenme ve hormonların etkisi ile genetik potansiyel doğrultusunda şekillenir. Hayatın ilk beş yılı içinde büyümeyi etkileyen en önemli faktör beslenmedir. Büyümenin ilk koşulu yeterli beslenmedir. Çünkü beslenme, ağız yoluyla alınan yiyeceklerin, vücut tarafından kullanılmasıdır. Daha sonra hormonlar da etkili olmaya başlar. Genetik potansiyel ve geçirilen hastalıklar da büyüme üzerinde etkili olduğunu bildiğimiz diğer faktörlerdir. Beslenme-büyüme arasındaki bu gerçek ve önemli ilişki nedeniyle yetersiz beslenme durumunda büyüme geriliği beslenme yetersizliği ortaya çıkar.  Yani çocuk zayıf ve/veya kısa boylu olur.

- Çocuğun herhangi bir nedenle iştahsız olması mutlaka büyümesini engeller mi?
Büyümenin normal sınırlarda devam etmesi durumunda, iştahsızlık çocuk için önemli bir sorun oluşturmaz. Ama büyüme geri kalıyorsa konu mutlaka uzmana danışılmalıdır. İştahsızlığın nedeni ne olursa olsun, hekim olarak dikkat etmemiz gereken gerçek, iştahsız çocuğun risk altında oluşudur. Bu nedenle her iştahsız çocuk, önce vücut ağırlığı ve boy uzunluğu dikkate alınarak değerlendirilmeli; beslenme yetersizliği/büyüme geriliği araştırılmalıdır. Merkezimizde her çocuk özel bir bilgisayar programı ile büyüme analizi yapılır. Çocuğun adale kitlesi ve yağ dokusu da dahil olmak üzere beslenmesi detaylı incelenir. Yine bilgisayarlı diyet analizi ile beslenmesi sorgulanır. Yeterli olup olmadığı araştırılır. Sonuçlara göre tedavisi planlanır.

Kız ve erkeklerde büyüme hızı İlk 1 yaşta; yılda 25 cm. 1 - 2 yaş arası; yılda 10 - 12 cm. 2 - 4 yaş arası; yılda 10 - 12 cm. 4 - 12 yaş arası yılda 5 cm. büyürler.

 

BÜYÜME VE GELİŞME AYNI ŞEY DEĞİL! Büyüme ve gelişme sıklıkla aynı anlamda kullanılır. Oysa ifade edilen biyolojik özellikler farklıdır. Büyüme, çocuğun vücut ölçülerinde ortaya çıkan değişikliklerle ifade edilir. Gelişme ise, bebeğin daha önce sahip olmadığı biyolojik fonksiyonları kazanmasıdır. Gülümsemesi, diş çıkartması, destekli ve daha sonra desteksiz oturması, emeklemesi, yürümesi gibi daha önceden yapamadığı pek çok şeyi yapabilir hale gelmesi geliştiğini gösterir.

GENETİK VE ÇEVRE  DE ETKİLİ...

-Ya genetik ve çevre faktörleri büyüme üzerinde ne kadar etkili?...
Genetik faktörler sabittir ve değiştirilemezler. Bireyin büyüme kapasitesini (potansiyelini) belirlerler. Bebek anne karnında gelişmeye başladığı andan itibaren erişkin yaş grubuna kadar etkileri devam eder. Her bebek sahip olduğu bu genetik potansiyel ile büyümeye çalışır. Ancak organizmanın sahip olduğu bu genetik potansiyele ulaşıp ulaşamayacağı çevre faktörleri  tarafından belirlenir.

Çevre faktörlerinin en önemlilerini; beslenme, ateşli hastalıklar (enfeksiyonlar),  karaciğer, böbrek ve kalp hastalıkları gibi uzun süreli hastalıklar (kronik hastalıklar), emilim bozuklukları-sık dışkılama, hormon hastalıkları olmak üzere, basitleştirerek gruplandırmak mümkündür. Büyümenin hızlı olduğu ilk aylarda ve yıllarda geçirilen hastalıklar, büyümeyi olumsuz yönde etkiler. Geçirilen hastalıklar sırasında çocuğun besin ihtiyaçları artar. Ancak burada önemli olan, hastalık dönemlerinde çocuğun, hastalığı nedeniyle artmış ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanmadığıdır. Eğer hasta olduğu dönemlerde çocuğun artan besin ihtiyaçları karşılanmışsa, çocuk normal olarak büyür. Ancak bunu başarmak her zaman kolay değildir. Çocuklar hasta olduklarında iştahları azalır. Bu durum, ateşli  hastalıklarda daha belirgindir. Doğal olarak çocuğun aldığı besin miktarı azalır. Bazı hastalıklarda ise, kusma ve/veya ishal çok belirgindir. Kusan bebek, aldığı besin maddelerini kullanamadan dışarı atar. İshalde de benzer durum olur. Geçirilen hastalıklar nedeniyle çocuğun besin alım ve besin ihtiyaç dengesi  ileri derecede bozulursa büyüme geri kalır.

 

BÜYÜME DEYİNCE... -  Her canlı anne karnından ergenliğe kadar genetik potansiyelinin belirlediği büyüme sürecini yaşar.  Süreç kısa, yol kısa ama erişilecek menzil uzaktır. Anne karnından itibaren engellerle doludur. Her türlü çocukluk hastalığı, sağlığı etkileyen her olumsuz çevre koşulu tuzaktadır. - İlk yıllarda bebek-çocuk beslenmesi, daha sonra hormonlar, çocuk hormon hastalıkları, çocuk hastalıkları, çocuklarda büyümeyi olumlu ya da olumsuz etkiler. Bu nedenle çocuklarda büyümenin izlenmesi gerekir. - Çocuklarda büyüme geriliği, boy kısalığı, zayıflık, zayıf çocuk, kilo alamama, yetersiz beslenme konularında aileler çok duyarlıdır. Hemen her çocuk annesine iştahsız gelir. - Çocuklarda iştah sorunu, çocuklarda yeme sorunu, yedirme sorunu ve kusan çocuk her türüyle ailenin de hayatını etkiler. - Çocuklarda beslenme yetersizliği, büyüme geriliği endişesi yoğundur. - İştahsız çocuk gibi iştahlı şişman çocuk da anne-babada çelişki yaratır. - Büyüme süreci ergenlikte şekillenir. Kiminde erken ergenlik, kiminde ergenlik gecikmesi görülürse de çaresiz durumlar değildir.